აპოლოგეტიკა - მართლმადიდებლობის აპოლოგია III_1 - oldorthodox

არქიეპისკოპოსი პავლე

მართლმადიდებლობის აპოლოგია

საღვთისმეტყველო დიალოგი ალმანახ "ივერიის გაბრწყინებასთან" (დიალოგი II)

შინაარსი


თავი III

ჩვენი დროის ლუციფერიანელები, ანუ „ოპონენტთა სწავლება ეკლესიაში მწვალებელთა მიღების შესახებ და მისი შეჯერება მართლმადიდებლურ სწავლებასთან

1. მართლმადიდებლობისკენ მოქცეულ მწვალებელთა მიღების წესები

მწვალებლური და აბსოლუტურად მიუღებელია გ. გაბაშვილისა და „ივერიის გაბრწყინების“ რედკოლეგიის მიერ გადმოცემული სწავლება მართლმადიდებლურ ეკლესიაში მწვალებელთა მიღების შესახებ. ძველმორწმუნე მართლმადიდებელთა საეკლესიო პრაქტიკაც სწორედ მათი ამ მწვალებლური და მცდარი შეხედულებიდან არის განხილული, რასაც ოპონენტები არასწორ დასკვნებამდე მიჰყავს. ნათქვამის დასადასტურებლად, მოდით, განვიხილოთ, რას წერენ ისინი ამ საკითხზე.

„ივერიის გაბრწყინება“ (ამონაწერი): „სქიზმატები (?) მთელი სიმძაფრით გრძნობდნენ მღვდელმთავრის ყოლის აუცილებლობას, რამაც 1923 წელს მათ კიდევ ერთი არაკანონიკური და ბუტაფორიული ნაბიჯი გადაადგმევინა: „ბეგლოპოპოვცებმა“ მირონცხებით, ვითარცა მეორე ჩინის ერეტიკოსი, თავიანთ ეკლესიაში სამღვდელმთავრო ხარისხის შენარჩუნებით მიიღეს რუსეთის მართლმადიდებლური (ე.ი. ნიკონიანური – არქიეპ.პ) ეკლესიიდან, უფრო ზუსტად – მისი ე.წ. „ობნოვლენცური“ განხეთქილებიდან გადმობირებული მთავარეპისკოპოსი ნიკოლოზ პოზდნევი და ამგვარად „აღიდგინეს“, როგორც თვითონ თვლიან, სამდასოვანი საეკლესიო იერარქია...“ („ივ. გაბრწყინება“ ¹5 (37) 28 ოქტ. 2000 წ. გვ. 6. სვ. 1).

პასუხი: ძველმართლმადიდებლურმა ეკლესიამ ნიკონიანური ეკლესიის რეფორმას და სწავლებებს მიანიჭა მწვალებლობის კვალიფიკაცია და დააწესა მეორე ჩინით, ანუ მირონცხებით ეკლესიაში მათი შეწყნარება, რადგან იმ დროს ნიკონიანური ეკლესია არ არღვევდა ნათლისღების საიდუმლოს შთაფლვით ფორმას.

არქიეპისკოპოსი ნიკოლოზ პოზდნევი, როგორც ნიკონიანურ-„ობნოვლენცური“ ეკლესიიდან გადმოსული მღვდელმთავარი, სწორედ ამ წესით მივიღეთ და ამ შემთხვევაში არსებითი მნიშვნელობა არა აქვს, იმდროინდელი რუსული ეკლესიის რომელი სქიზმიდან შემოუერთდა ის ძველმართლმადიდებლურ ეკლესიას. ეკლესიაში მიღების წესი იმდროინდელი სქიზმებიდან გადმოსულთათვის იყო ერთი და იგივე, - მირონცხება.

ცნობილია, რომ მართლმადიდებლურ ეკლესიაში მწვალებელთა (ანუ ერეტიკოსთა) მიღების სამი წესი არსებობს. კერძოდ: სრული (ან არასრული) ნათლისღებით; 2) მირონცხებით და 3) ლოცვით.

მწვალებელთა მიღების ასეთი წესი გამომდინარეობს მართლმადიდებლური ეკლესიის 2000-წლოვანი პრაქტიკიდან და კონსტანტინოპოლელი პრესვიტერის ტიმოთეს განმარტების სახით შეტანილია „დიდ სჯულისკანონში“. ასე, რომ ის არსებობდა ყოველთვის და არ წარმოადგენს რაიმე ახალ დაწესებას. კერძოდ:

სრული ნათლისცემით ეკლესია ღებულობს მისკენ მოქცეულ იმ მწვალებელთ, რომელთაც დარღვეული აქვთ ნათლისღების საიდუმლოს გარეგნული ფორმა - სამგზისი შთაფლვა ან არ ინათლებიან წმ. სამების სახელზე (იხ. IV მსოფლ. კრების მე-16 კანონი. ზონარას და ბალსამონის განმარტებები).

მირონცხებით და ყველა მწვალებლობის შეჩვენებით ეკლესია შეიწყნარებს სწორად ნათელღებულ, მაგრამ ქრისტეანულ სწავლა-მოძღვრებაში ცთომილ ერეტიკოსებსა (იქვე) და სქიზმატებს.

ლოცვით, საკუთარი და ყველა მწვალებლობის შეჩვენებით ეკლესიას უბრუნდებიან ეკლესიისგან მიქცეული ადამიანები, ზოგჯერ კი ერეტიკოსებიც.

რაც შეეხება არასრულ ნათლობას, ამ წესით ეკლესიაში შემორიგება ხდება მხოლოდ იმ მწვალებლებისა ან სქიზმატებისა, რომელთაც სხვადასხვა მიზეზების გამო არა ჰყავთ სამღვდელოება, მაგრამ არა აქვთ დარღვეული ნათლობის ფორმა. ამდაგვარნი, როგორც ერისკაცთა მიერ ნათელღებულნი, შეიწყნარებიან სწორი ნათლობის არასრული ფორმით; ე.ი. მათ მღვდელი ან ეპისკოპოსი თავიდან სრულად ჩაუტარებს ნათლისღებისა და მირონცხების საიდუმლოს, წყალში შთაფლვის გარეშე, რამეთუ ეკლესია კრძალავს სამგზის შთაფლვად ნათელღებული ადამიანის ხელმეორედ შთაფლვას.

*(ძველმართლმადიდებლური ეკლესია სადღეისოდ ასე ღებულობს, მაგალითად, ე.წ. „ბეზპოპოვცებს“ (სამღვდელოების უარმყოფელ ძველმორწმუნეებს) და ე.წ. „ბელოკრინიცელ“ ძველმოწესეებს, რომელთა იერარქია აღადგინა ნათლობის არქონაში ეჭვმიტანილმა პირმა, ბერძენმა „მიტროპოლიტმა“ ამბროსიმ. ამიტომაც VI მსოფლიო კრების 33-ე კანონის საფუძველზე ჩვენი ეკლესია მათაც არასრული ნათლისცემით შეიწყნარებს).

საზოგადოდ, სწორად მონათლული მწვალებლების ან ერთი (მირონცხებითი), ან მეორე (ლოცვითი) ჩინით მიღებას განსაზღვრავს თვით ეკლესია.

მწვალებელთა ეკლესიაში მიღების კანონზომიერებებისა და პრინციპების მიმოწვლილვითი განხილვა არ წარმოადგენს ჩვენი განხილვის საგანს, ამიტომაც კვლავ მივუბრუნდეთ ოპონენტთა ხსენებულ გადმოცემას და ვნახოთ, რა საფუძველზე ამტკიცებენ ისინი, რომ არქიეპ. ნიკოლოზ პოზდნევის მიღება მეორე ჩინით, ანუ სამღვდელოების ხარისხის შენარჩუნებით არაკანონიკური და ბუტაფორიული ქმედება იყო.

აღსანიშნავია, რომ პირველი წესით, ანუ სრული (ასევე არასრული) ნათლობით მიღებულ სასულიერო პირებს ეკლესია არ უნარჩუნებს მწვალებლობაში მიღებულ ხელდასხმას და მათ (თუ ისინი ღირსეული პირები აღმოჩნდებიან) თავიდან აძლევს ქიროტონიას.

რაც შეეხება მეორე და მესამე წეს-განგებებს (მწვალებელთა მიღების კატეგორიებს), მათ, როგორც სწორად ნათელღებულთ, უნარჩუნდებათ მწვალებლობაში ან სქიზმაში მიღებული ქიროტონიები და ეკლესია მათ იმავე ხარისხში შეიწყნარებს, რა ხარისხიც მიიღეს მწვალებლობაში ყოფნისას (იხ. IV. მსოფლ. კრების მე-16 კანონი. ბალსამონის და ზონარას განმარტებები).

ამ მიზეზით შეუნარჩუნდა არქ. ნიკოლოზ პოზდნევს, როგორც სწორად მონათლულ იერარქს, თავისი სასულიერო ხარისხი.

ოპონენტები სწორედ ამ საყოველთაო მართლმადიდებლური წესის წინააღმდეგ ილაშქრებენ და ირწმუნებიან, თითქოს ეს არის „არაკანონიკური და ბუტაფორიული ქმედება“ (!).

მეტიც, ისინი არათუ არ იზიარებენ ამ ზოგადსაეკლესიო და მართლმადიდებლურ პრაქტიკას, არამედ წმ. დიონისე არეოპაგელის თხზულების („ზეციური იერარქიისათვის“) საფუძველზე ცდილობენ მის უარყოფას. ამგვარი თეოლოგიური პროვოკაციით „ივერიის გაბრწყინების“ რედკოლეგია და მისი აწ გარდაცვლილი რედაქტორი გამოდიან ახალ სჯულმდებლად, 7 მსოფლიო და 9 ადგილობრივი კრების მიერ დამტკიცებული პრაქტიკის უარმყოფლად. გარდა ამისა, ისინი იმეორებენ ერეტიკოსთა გადანათვლის ძველ ცთომილებას და IV საუკუნეში ცნობილი ეპისკოპოსის, ლუციფერ კალარიელის მწვალებლობას.

ნათქვამის დასამტკიცებლად თანამიმდევრობით მივყვეთ ოპონენტთა მსჯელობას:

2. პრესვიტერთა უფლებამოსილებისათვის

„ივერიის გაბრწყინება“ (ამონაწერი): „აღნიშნულ ქმედებას (ანუ არქ. ნიკოლოზ პოზდნევის მიღებას მეორე ჩინით და სასულიერო ხარისხის შენარჩუნებით – ეპ.პ.) განხეთქილების მოქმედნი დღემდე შემდეგ „თეოლოგიურ“ საფუძველს უდებენ: სჯულისკანონში არის კანონები, რომელნიც საშუალებას იძლევიან ეკლესიაში ერეტიკოსთა იმგვარი მიღებისა, როდესაც მათ თავიანთ მწავლებლურ საკრებულოებში მინიჭებული სამღვდელო ხარისხები უნარჩუნდებათ; ამგვარად ვიღებდით აქამდე ჩვენ „გადამრბენ“ მღვდლებს, ასევე შევიწყნარეთ გამოქცეული „ნიკონიანელი“ ეპისკოპოსიცო...“ რა შეიძლება ითქვას? საქმე ის გახლავთ, რომ, როგორც არ ძალუძთ მღვდლებს, რაგინდ ბევრი იყვნენ ისინი, ეპისკოპოსად ვინმეს ხელდასხმა, ასევე არ შეუძლიათ მათ მწვალებლურ საკრებულოში ნაკურთხი ეპისკოპოსის ეკლესიაში მიღება სამღვდელმთავრო ხარისხის შენარჩუნებით! და თუ ისინი ამას მაინც მოიმოქმედებენ ეს კვლავაც იმიტაცია და ბუტაფორიული აქტი იქნება. ეს არის საეკლესიო მართლმადიდებლური (?) მოძღვრება რომლის ახსნასაც ქვემოთ შევეცდებით“. („ივ. გაბრწყ.“ ციტ. იქვე).

პასუხი: ოპონენეტთა მწვალებლურ სწავლებაში, რომელსაც მიაწერენ ეკლესიის ერთ-ერთ უდიდეს ავტორიტეტს წმ. დიონისე არეოპაგელს, გამოსჭვივის სამი ყოვლად მიუღებელი დებულება:

თითქოსდა მღვდელს არა აქვს უფლება, ეკლესიაში მიიღოს იერარქიულად მასზე მაღალი პიროვნება (ვთქვათ, ეპისკოპოსი ან არქიეპისკოპოსი) („ივ. გაბრწყ“. ¹7 (39). 30 დეკ. 2000 წ. გვ. 9. სვ. 2).

მათი აზრით, მღვდლის მიერ მასზე უფრო მაღალი ხარისხის მქონე იერარქის მიღება უტოლდება ქიროტონიას და მიიჩნევენ, თითქოს ეს არის მღვდლის მიერ „ეპისკოპოსის „კურთხევა“ სამღვდელმთავრო მსახურებაზე“ („ივ. გაბრწყ“. ¹6 (38) 18 ნოემბ. 2000 წ. გვ. 9. სვ. 1,2), რაც კანონიკურად დაუშვებელია.

თითქოს მირონცხებით (ანუ მეორე ჩინით) მისაღებ ერეტიკოსებს ეკლესიაში მიღებისას თავიანთი ხარისხები არამც და არამც არ უნარჩუნდებათ და მათ ხელი თავიდან უნდა დაასხან („ივ. გაბრწყ“. ¹7 (39) 30 დეკ. 2000 წ. გვ. 9 სვ. 1,2).

გარდა ამისა, ძველმორწმუნე ქრისტეანთა მიერ დამოწმებულ თეოლოგიურ საფუძველში თვით სიტყვა „თეოლოგიურის“ წინწკლებში ჩასმით ეჭვქვეშ აყენებენ „დიდი რჯულისკანონისმიერი“ კანონმდელობისა და საეკლესიო პრაქტიკაში მისი გამოყენების მართლზომიერებას. განსაკუთრებით კი ისეთ კარდინალურად მნიშვნელოვან საკითხში, როგორიც არის ეკლესიის წიაღში მწვალებელთა მობრუნება და მათი ამა თუ იმ წესით შეწყნარება.

ანუ, მოკლედ რომ ვთქვათ, ოპონენტებს და მათ ეკლესიას არათუ პაპისტური მწვალებლობის ზეგავლენით ჩამოუყალიბებიათ თავიანთი სწავლება საეკლესიო იერარქიის შესახებ, არამედ, მეტიც, მათ არა და არ სურთ პრაქტიკაში „დიდი რჯულისკანონის“, მართლმადიდებელთათვის საყოველთაოდ სავალდებულო სჯულმდებლობის გამოყენება და გვთავაზობენ ან ეკლესიის მიერ უარყოფილ, ან ძველ მწვალებელთა, ან კიდევ სრულიად ახალ, საკუთარ შეხედულებაზე დაფუძნებულ პრაქტიკას, რაც ყოვლად მიუღებელია.

დავიწყოთ თანამიმდევრულად და ვნახოთ: აქვთ თუ არა უფლება მღვდლებს, ეკლესიაში მიიღონ მწვალებლობიდან მოქცეული იერარქიულად მათზე მაღალი პიროვნებები (ვთქვათ, ეპისკოპოსი) და გავიხსენოთ, რას წერენ ამის შესახებ ჩვენი ოპონენტები.

„ივერიის გაბრწყინება“ (ამონაწერი): „საეკლესიო კანონიკით, ეკლესიაში მწვალებელი მღვდლის ჩართვის უფლება აქვს მხოლოდ ეპისკოპოსს, რამეთუ თვით საერო პირიც კი, რომელიც სასჯელის ქვეშ არის, მღვდელს შეუძლია ეკლესიასთან შეარიგოს ოდენ მღვდელმთავრის ნებართვით, გარდა იმ გამონაკლისი შემთხვევისა, როდესაც ეპისკოპოსი ფიზიკურად იქ არ იმყოფება და შესარიგებელს სიკვდილის საფრთხე ემუქრება (კართაგენის წმ. საეკლესიო კრების მე-7 და 43-ე კანონები)...“ („ივ, გაბრწყ“. ¹7 (39) 30 დეკ. 2000 წ. გვ. 9. სვ. 2).

პასუხი: ოპონენტებს, ზედმეტად ბუკვალურად ესმით საეკლესიო განწესებები და მეორეც, მთელი საეკლესიო პრაქტიკისგან მოწყვეტით ცდილობენ მათ გააზრებას და სწორედ ეს ხდება მათი ცთომილების მიზეზი.
თავიანთი აზრის განსამტკიცებლად ოპონენეტები იმოწმებენ კართაგენის კრების მე-7 და 43-ე (52-ე) განწესებებს, რომლებშიც ნათქვამია, რომ პრესვიტერებს (მღვდლებს) უფლება არა აქვთ თავიანთი ეპისკოპოსის ნებართვის გარეშე მონანული ქრისტეანის ეპითემიისგან გახსნის ან ეკლესიასთან მისი შერიგებისა.

იერარქიული სიმწყობრისა და წეს-რიგის შესანარჩუნებლად, იმისათვის, რომ ეკლესია არ დაემსგავსოს ქაოტურ დაწესებას, არათუ უქვემოესი დასები უნდა ემორჩილებოდნენ უმაღლესს და ამით იცავდნენ ღმრთის მიერ დაწესებულ საღმრთო დადგინებას, არამედ მღვდელმთავარნიც არაფერს უნდა აკეთებდნენ თავიანთ მეთაურთა (არქიეპისკოპოსთა, მიტროპოლიტთა ან პატრიარქთა) და თვით თანამწირველთა თანამსახურ ძმათა გარეშე (იხ. წმ. მოციქულთა 34-ე კანონი).

„პრესვიტერი ხელდასხმულ უნდა იქნეს არა ზოგადად, არამედ სახელდებით, ქალაქის, ან სოფლის, ან რომელიმე ეკლესიასა და სამარტვილოზე“ (იხ. ქალკიდონის IV მსოფლ. კრების 6-ე კანონი);.
„ამ ხელდასხმის დროს, უფრო ზუსტად, ამ ხელდასხმის მეშვეობით ეძლევა მას ღვთისმსახურების უფლებამოსილება, ანუ უფლება აქვს: მონათლოს, დამოძღვროს, დაიცვას ერი, მართოს და ა.შ. მაგრამ სად? ცხადია, მხოლოდ იქ, სადაც განწესდა და რომელი სამრევლოც მიენდო.

მაშ, რისი აღსრულება არ შეუძლია მას ეპისკოპოსის უწყებისა და თანხმობის გარეშე?

მას არა აქვს უფლება, (თავისი ეპისკოპოსის თანხმობის გარეშე – არქიეპ.პ.) აღასრულოს ის ღვთისმსახურებანი, რომლებიც სცილდება მისი სამრევლოს უფლებამოსილებებს.

მაგრამ არც ეპისკოპოსს შეუძლია, თავისი მღვდელმთავრის (არქიეპისკოპოსის, მიტროპოლიტის ან პატრიარქის – ეპ.პ.) თანხმობის გარეშე აღასრულოს რაიმე მისი ეპარქიის საზღვრებს გარეთ.

და თვით ეს უპირველესიც (არქიეპისკოპოსი იქნება ის, მიტროპოლიტი თუ პატრიარქი – ეპ. პ.) ვერაფერს გააკეთებს „სხვებთან შეთანხმების გარეშე“ (იხ. წმ. მოციქულთა 36-ე კანონი).

მეტიც, ეპისკოპოსი ვერც ხელს დაასხამს ვინმეს, ვერც გაასამართლებს, ვერ განკარგავს საეკლესიო ქონებას და იკონომოსადაც კი ვერ დანიშნავს „სხვებთან შეთანხმების გარეშე“ (მოციქ. 36)...

ამგვარად, ეპისკოპოსის მდგომარეობა თავის ეპარქიაში სავსებით ანალოგიურია პრესვიტერის მდგომარეობისა თავის სამრევლოში და მიტროპოლიტისა (ან პატრიარქისა – ეპ.პ.) თავის ოლქში“ ((Н. П. Аксаков. Предание Церкви и предание школы. М. 200 г., стр. 89, 91), რაც მთლიანად ეწინააღმდეგება გაბატონებული ეკლესიის და „რომაული კათოლიციზმის სქოლასტიკური რუტინის ნიმუშზე დამკვიდრებულ „კანონისტთა“ თავისუფალ ფანტაზიებს“ (Н. П. Аксаков. დასახ. ნაშრ. გვ. 89).

„ვერავინ დაასახელებს თუნდაც ერთ კანონს, რომლის თანახმადაც ეპისკოპოსს ეძლეოდეს მოცულობით უმეტესი და დამოუკიდებელი ძალაუფლება, - ძალაუფლება, რომელსაც წმ. მამები, როგორც მაგ.: ისიდორე პელუსიელი, თვითმმართველობასა და თვითსჯულმდებლობას უწოდებენ.

ასეთი კანონი არ არსებობს და არც შეიძლება არსებობდეს.

თუკი პრესვიტერი ხელდასხმულია სახელდებით, სამრევლო ეკლესიაზე უფლებამოსილებით მონათლოს, აღასრულოს ევქარისტია, დამოძღვროს ხალხი, როგორც ეს პირდაპირ არის მითითებული პრესვიტერის ხელდასხმის ლოცვაში, მისი ამ უფლებამოსილების შეზღუდვა ეპისკოპოსის ნებართვებით, ბრძანებულებებით ან ნებით, ყველაზე მცირე, თვით ამ ხელდასხმის ძალის უარყოფა იქნებოდა“ (იქვე გვ. 90).

ამრიგად, ოპონენტების დარად, ბუკვალური მნიშვნელობით თუ გავიგებთ კართაგენის კრების მე-7 და 43-ე კანონებს (და არა მარტო მათ) და არ გავითვალისწინებთ ზემოთ აღნიშნულ გარემოებებს, მოგვიწევს ანალოგიურად, ბუკვალურად გავიგოთ, მაგალითად, წმ. მოციქულთა 34-ე კანონი, სადაც ეპისკოპოსთაგან უპირატესმა (მიტროპოლიტმა) არაფერი უნდა აკეთოს ყველა მისი მოსაზღვრე ეპისკოპოსის თანხმობისა და ნების გარეშე, რომლებმაც, თავის მხრივ, პატივი უნდა მიაგონ მას, როგორც უპირატესს, და ასევე არაფერი აკეთონ მისი ნების გარეშე.

ერთმანეთს თუ შევაჯერებთ იმ მოთხოვნებსა და აკრძალვებს, რომელთაც კანონი უყენებს ეპისკოპოსებს, მიტროპოლიტებს, პრესვიტერებსა და დიაკვნებს, მივიღებთ შემდეგ სისტემას:

ეპისკოპოსებმა ზედმეტი არაფერი უნდა გააკეთონ მიტროპოლიტის ნების გარეშე. „არამედ ყოველი მათგანი მხოლოდ იმას უნდა აკეთებდეს, რაც მის სამრევლოს და მის განკარგულებაში მყოფ სოფელს ეხება“ (მოციქ. 34).

უპირატესი, ანუ მიტროპოლიტი, ასევე არაფერს უნდა იქმოდეს სხვებთან შეთანხმების გარეშე (მოც. 34). იგულისხმება, რომ მასაც შეუძლია აკეთოს ის, რაც ეხება მხოლოდ მის სამრევლოს და დასახლებას, რომელიც მას ეკუთვნის და ამაზე უმეტესი თავზე არ უნდა აიღოს.

პრესვიტერები და დიაკვნები ეპისკოპოსის ნებართვის (ნების) გარეშე არაფერს უნდა იქმოდენ (შეად. მოც. 34; კართაგენ. 7, 43). თავისთავად ცხადია, რომ ეს მოთხოვნები შეუძლებელია ეხებოდეს სოფლის მღვდლებს, რომლებიც ხელდასხმულნი არიან არა ზოგადად, უპირობოდ და განურჩევლად, სულ ერთია - სად, არამედ განსაზღვრულად, კერძოდ და სახელდებით, სოფლის ეკლესიაში, რომელშიც გაწესებულნი არიან მსახურებად.
ამრიგად, როგორც ოპონენტების მიერ ხსენებული (კართაგენის მე-7, 43-ე) კანონები, ასევე სხვებიც, რომლებსაც ხშირად იყენებენ გაბატონებული ეკლესიის ადეპტები, სრულებითაც არ შეიცავენ იმ აზრს, რასაც მათ ოპონენეტები მიაწერენ.

პრესვიტერების, მით უმეტეს, სოფლის მღვდელმსახურთა ასეთი უუფლებობა და ახალმოწესეთა ეპისკოპატზე, ამ კოლექტიურ „პაპზე“, აბსოლუტური, უპირობო დაქვემდებარება არის არა მართლმადიდებლური, არამედ რომის პაპისტური ეკლესიის სწავლების ზეგავლენის შედეგი, რომელზეც ზემოთ უკვე ვილაპარაკეთ.

„რომაულ კათოლიციზმს ერთობა, როგორც ერთისადმი ყველას დაქვემდებარება ისე ესმის, ... ლათინებს ეკლესია მონარქიული სახელმწიფოს მსგავსად აქვთ წარმოდგენილი, რომელშიც ყველა ქვეშევრდომი აბსოლუტური ხელისუფლების ერთ მფლობელს ემორჩილება. აქედან გამომდინარე, ჩვენ წინაშეა ერთმანეთისაგან სრულიად განსხვავებული ეკლესიის ორი სახე და მისი ერთობის ორი განსხვავებული გაგება“ (პროფ. დ. ოგიცკი; დოც. მღ. მ. კოზლოვი. რომაული კათოლიციზმი. საქ. საპატრ. გამოცემა. თბ. 2000 გვ. 14).

ამრიგად, სრულიად ნათელია, რომ მღვდელს თავისუფლად შეუძლია, ეპისკოპოსის სპეციალური ნებართვის გარეშე მიიღოს მონანული ქრისტეანი, რამეთუ ეს უფლებამოსილება მას თვით ეპისკოპოსისგან უკვე აქვს მიღებული ხელდასხმის საიდუმლოში (იხ. პრესვიტერის ხელდასხმის წეს-განგება).

რაც შეეხება მწვალებელთა (მ.შ. იერარქთა) მიღებას, პრესვიტერებს ამგვარ მსახურებას ავალდებულებს წმ. მოციქულთა 52-ე და I მსოფლიო კრების მე-8 კანონები. ამ უკანასკნელის მიხედვით, პრესვიტერს შეუძლია, ეკლესიასთან შეარიგოს მწვალებლობიდან გადმოსული იერარქებიც (დიაკვნები, მღვდლები და ეპისკოპოსები).

ეკლესიის ისტორიაში ცნობილია მრავალი შემთხვევა, როდესაც მღვდლებს ეკლესიასთან შემოურიგებიათ მწვალებელი ეპისკოპოსები. მაგ: VI მსოფლიო კრების უარმყოფელი აღმოსავლელი იერარქები ეკლესიასთან პაპის დავალებით შემოარიგა კონსტანტინოპოლში წაგზავნილმა მღვდელმა მიქაელმა.

პავლე კონსტანტინოპოლელი, რომელიც საპატრიარქო ტახტზე ხატმებრძოლი ერეტიკოსის, კოპრონიმეს ძის, ლეონის დროს აღსაყრდა, ეკლესიას შემოარიგა ფლორეს მონასტრის წინამძღვარმა და მონასტრის საძმომ და სხვა მრავალი.

მწვალებელთა ეკლესიასთან შემორიგება ეპისკოპოსის გარდა მღვდელსაც რომ ძალუძს, გადმოცემულია „კურთხევანში“, ნათლისღების საიდუმლოს წეს-განგებაში, სადაც მოცემულია სხვადასხვა მწვალებლობათაგან გადმოსულთა მიღების წესიც.

ასე, რომ ოპონენტების მტკიცებულების მცდარობა, თითქოს „საეკლესიო კანონიკით, ეკლესიაში მწვალებელი მღვდლის ჩართვის უფლება ჰქონდეს მხოლოდ ეპისკოპოსს“,საეკლესიო „კურთხევანითა“ და თვით ეკლესიის პრაქტიკით იმხილება.

3. აღრეული საიდუმლონი

კითხვა: რა საღვთისმეტყველო საფუძველი აქვს ოპონენტების მტკიცებულებას, რომლის მიხედვითაც მღვდელს უფლება არა აქვს, ეკლესიაში მიიღოს მწвალებლობიდან გადმოსული იერარქიულად მასზე უმაღლესი ღვთისმსახური (ვთქვათ, ეპისკოპოსი, მიტროპოლიტი ან პატრიარქი)?

პასუხი: მღვდლის მიერ მასზე უფრო მაღალი ხარისხის მქონე იერარქის მიღება, მათი აზრით, „უტოლდება „კურთხევას“, ანუ ქიროტონიას სამღვდელმთავრო მსახურებაზე“ („ივ. გაბრწყ.“ ¹6 (38) 18 ნოემბ. 2000 წ. გვ. 9.) აი, რას წერენ ისინი:

„ივერიის გაბრწყინება“ (ამონაწერი): „მწვალებლობიდან ეკლესიაში სამღვდელმთავრო ხარისხის შენარჩუნებით ეპისკოპოსის მიღება შეუძლია მხოლოდ მღვდელმთავართა კრებას (მინიმუმ – 2-3 კაცის შემადგენლობით) და არამც და არამც მღვდლებს, გინდაც მათი რიცხვი მილიონს აღწევდეს, - ვინაიდან დაბალ იერარქიულ დასს მასზე მაღალი დასისთვის შესაბამისი ღირსების მინიჭება არ ძალუძს - ამას მკაფიოდ ასწავლის წმ. დიონისე არეოპაგელი“ (# 6 (38) 18 ნოემბ. 2000 წ. გვ. 9. სვ. 1).
იქვე (ამონაწერი): „წმ. პავლე მოციქულის მიერ სულიწმიდა შეგვაგონებს, რომ „უმცირესი იგი უმჯობესისაგან იკურთხევინ“ (ებრ. 7:7), - საკითხავია, როგორ უნდა იკურთხოს ეპისკოპოსი მღვდლისაგან სამღვდელმთავრო მსახურებაზე?!“

იქვე (ამონაწერი......): „ეპისკოპოსს სამღვდელმთავრო მსახურების სულიწმიდისეული მადლი ღვთისაგან გადაეცემა ზემდგომი და არა ქვემდგომი ინსტანციების გამოვლით, - ჩვენს კონკრეტულ შემთხვევაში, ეპისკოპოსთა კრების მეშვეობით...“

პასუხი: სამწუხაროდ, ოპონენეტებს არასწორად ესმით მირონცხების საიდუმლოს არსი და ის რატომღაც ქიროტონიის საიდუმლოში ერევათ.

მართლმადიდებლური ეკლესიის სწავლებით, მირონცხება და ხელდასხმა (ქიროტონია) სამღვდლო მსახურებისთვის ორი ერთმანეთისგან განსხვავებული საიდუმლოა.

„მირონცხება არის საიდუმლო, რომელშიაც მორწმუნეს სხეულის ნაწილთა ნაკურთხი მირონის ცხებით, სული წმიდის სახელით ეძლევა ნიჭნი სულისა წმიდისანი, აღმაღორძინებელნი და განმაძლიერებელნი სულიერს ცხოვრებაში.

ახალი აღთქმის საღმრთო წიგნებიდან სჩანს, რომ მოციქულთა დროსვე შემოიღეს ხელდასხმის (იგულისხმება ე.წ. „ქიროტესია“ – თავზე ხელის დადება – არქიეპ.პ.) მაგიერ მირონის ცხება მორწმუნეთაგან სული წმიდის ნიჭთა მისაღებად. ამის მიზეზი ალბათ ის იყო, რომ ნათელღებულთა სიმრავლის გამო მოციქულები ვერ ახერხებდნენ ყველას ხელდასხმას და ამიტომ დაიწყეს კურთხევა მირონისა, რომელსაც, მათის ნებართვით, მღვდელნი სცხებდნენ ნათელღებულთ.

შინაგანი მოქმედება მირონცხებისა ის არის, რომ მორწმუნეს ეძლევა მადლი სულისა წმიდისა, საჭირო სულიერ ცხოვრებისათვის. ამასთან განიწმინდება მთელი არსება ქრისტეანისა და შეიქმნება ღვთის სახლად და სული წმიდის სადგურად“ (სახელმძღვანელო მართლმადიდებლური ეკლესიის კატეხიზმოს შესასწავლად. თბ. 1990 წ. გვ. 66-67).

ნეტ. სიმეონ თესალონიკელის (XIV ს.) განმარტებით, „მირონცხება ადებს ადამის პირველ ბეჭედს და აღადგენს მასში ღვთის ხატს, დაზიანებულს ადამისმიერი შეცოდებით, ასევე აბრუნებს ადამიანში იმ მადლს, რომელიც მიენიჭა მას ღმრთის ჩაბერვით. ის არის მისი საგანძური კეთილსურნელებისა, შეიცავს და წარმოადგენს ნიშსა და ბეჭედს ქრისტესი“ (Соч. Блаж. Симеона архиеп. Фессалоникийского. Санкт-Петербург. 1856 г., стр. 13).

კითხვა: მაგრამ თავიანთი სწავლების გადმოცემისას ოპონენტები ეყრდნობიან წმ. დიონისე არეოპაგელს და ირწმუნებიან, თითქოს მისი ღვთისმეტყველებიდან პირდაპირ გამომდინარეობს აზრი, რომ სამღვდელოებას არ ძალუძს მწვალებლობიდან გადმოსული მასზე უფრო მაღალი იერარქიული დასის წარმომადგენლის (ვთქვათ, ეპისკოპოსის) შემოერთება. რამდენად სწორია ასეთი შეხედულება?

პასუხი: ცხადია, არაფერ ამდაგვარს წმ. დიონისე არ ასწავლის, მაგრამ მკითხველს ასეთი განმარტება პასუხის გაცემისაგან თავის არიდებად რომ არ მოეჩვენოს, განვიხილოთ წმ. დიონისეს თხზულებათა ის ადგილები, რომელთაც აფუძნებს „ივ. გავრწყინება“ თავის შეხედულებას.

„ივერიის გაბრწყინება“: „წმ. დიონისე არეოპაგელის კანონიკური სწავლებით საღმრთო მადლი, იგივე – ნიჭი სულიწმიდისა, გარდამოიცემა ქვედაღმავალი ვერტიკალით და ამ მხრივ რა მდგომარეობაც გვაქვს ზეციურ იერარქიაში, მსგავსივე ვითარებაა საეკლესიო მღვდელმთავრობაშიც...“ ანუ, წმ. მამის მოძღვრებას ერთხელაც თუ გავიმეორებთ: „წმიდა ღვთისმეტყველთ მრავალი რამ უთქვამთ ამგვარი ზეციური იერარქიების ღვთითსახოვანი წესრიგის შესახებ: შეძლებისამებრ, სწორედ ამ წესრიგს ემსგავსება ჩვენეული მღვდელმთავრობის სიმწყობრეც, რომელიც ხატის გვარად აღიბეჭდავს ანგელოზურ მშვენიერებას და ამ გზით ყოველგვარი იერარქიის ზეარსი წეს-დასაბამობის მიმართ აიზიდება (...) ჩვენი მღვდელმთავარი მსახურთა, ანუ – მღვდელთა, გზით განწმენდს და ანათლებს ყველას; სწორედ იგი ითვლება წმიდამყოფელად და განმანათლებლად, რადგანაც მღვდელმთავრის მიერ ხელდასხმული ყოველი დასი მასვე განუკუთვნებს თავის წმიდა მოღვაწეობას...“

ამიტომაცო, ასკვნიან ოპონენტები, „დაბალ იერარქიულ დასს მასზე მაღალი დასისთვის შესაბამისი ღირსების მინიჭება არ ძალუძს“ (¹6 (38) 18 ნოემბ. 2000 წ. გვ. 9 სვ. 1).

4. ანგელოზთა იერარქიისათვის

"ივერიის გაბრწყინება": "წმ. დიონისე არეოპაგელის კანონიკური სწავლებით საღმრთო მადლი, იგივე - ნიჭი სულიწმიდისა, გარდამოიცემა ქვედაღმავალი ვერტიკალით და ამ მხრივ რა მდგომარეობაც გვაქვს ზეციურ იერარქიაში, მსგავსივე ვითარებაა საეკლესიო მღვდელმთავრობაშიც..." ანუ, წმ. მამის მოძღვრებას ერთხელაც თუ გავიმეორებთ: "წმიდა ღვთისმეტყველთ მრავალი რამ უთქვამთ ამგვარი ზეციური იერარქიების ღვთითსახოვანი წესრიგის შესახებ: შეძლებისამებრ, სწორედ ამ წესრიგს ემსგავსება ჩვენეული მღვდელმთავრობის სიმწყობრეც, რომელიც ხატის გვარად აღიბეჭდავს ანგელოზურ მშვენიერებას და ამ გზით ყოველგვარი იერარქიის ზეარსი წეს-დასაბამობის მიმართ აიზიდება (...) ჩვენი მღვდელმთავარი მსახურთა, ანუ - მღვდელთა, გზით განწმენდს და ანათლებს ყველას; სწორედ იგი ითვლება წმიდამყოფელად და განმანათლებლად, რადგანაც მღვდელმთავრის მიერ ხელდასხმული ყოველი დასი მასვე განაკუთვნებს თავის წმიდა მოვალეობას..." ამიტომაცო, ასკვნიან ოპონენტები, "დაბალ იერარქიულ დასს მასზე მაღალი დასისთვის შესაბამისი ღირსების მინიჭება არ ძალუძს" ("ივერიის გაბრწყინება", # 6 (38) 18 ნოემბერი, 2000 წ., გვ. 9, სვ. 1).

პასუხი: ოპონენტების მსჯელობა მთლიანად აგებულია ეკლესიაში მწვალებელ იერარქთა მიღების ყოვლად მიუღებელ და მცდარ გაგებაზე, რის გამოც მათ მწვალებელი იერარქისთვის ეკლესიასთან შემოსარიგებელი ლოცვა სამღვდელო მსახურებაზე კურთხევაში ერევათ. ამ საკითხს ქვემოთ დეტალურად განვიხილავთ, ხოლო ამჯერად შევეცდებით, ვაჩვენოთ, რომ მათ, სამწუხაროდ, არასწორად გაუგიათ თვით წმ. დიონისე არეოპაგელის მოძღვრებაც „ზეციური იერარქიისათვის“.

„წმ. დიონისე არეოპაგელი წმ. წერილზე დაყრდნობით ასწავლის, რომ ქმნილებათა იერარქიის მწვერვალზე იმყოფებიან ანგელოსთა დასები, რომლებიც თავისი ბუნებითა და სრულყოფილებით აღემატებიან ადამიანს. ამიტომაც სწორედ მათი მეშვეობით და მხოლოდ მათით ხორციელდება საღმრთო გამოცხადება.

თვით ზეციურ სამყაროს იერარქიული წყობა. ანგელოზთა სამყარო, წმ. დიონისეს წარმოდგენაში, არის ერთი მთლიანობა და ამავე დროს იერარქიული კიბე.

ყველა ანგელოზი გარკვეული ზომით თანაზიარია საღმრთო ნათლის, მაგრამ ამავე დროს მაღლა მდგომი დასები უშუალოდ ხელმძღვანელობენ ქვემო დასებს. დადგენილი ღვთივკანონიერი წესის თანახმად, ვინც პირველია, ის ღვთიურისკენ უნდა წარუძღვეს მის შემდგომს. ყველაფრისგან ზეაღმატებული წესდასაბამობა ამ კანონს განუჩენს არა მხოლოდ უზემოეს და უქვემოეს გონიერ არსებებს, არამედ ერთი და იგივე მწყობრის წევრებსაც“ (პეტრე იბერიელი (ფსევდო-დიონისე არეოპაგელი) – შრომები; თბ., 1961 წ. გვ. 101-140; საღვთისმეტყვ. კრებული. # 3. საქ. საპატრ. თბ. 1987 წ. ციტ. „ივ. გაბრწყ“. # 5(37) 2000 წ. გვ. 8. სვ. 2).

„უზემოესი მწკრივები ჭარბად შეიცავენ უქვემოესთა წმიდა თვისებებსაც, თუმცა უმდაბლესი დასები, თავის მხრივ, უფრო ღირებულთა ზეაღმატებულ მთლიანობას ვერ იტევენ და ამიტომ ისინი უპირველესთა მიერ, ძალისამებრ, მხოლოდ ნაწილობრივ ეზიარებიან პირველჩენილ გამობრწყინებებს (...). ასე გადაეცემა საბოძვარი პირველიდან მეორეს...

მდებარეობის მიხედვით ამა თუ იმ მწკრივს ღვთის მსგავსად ანათლებს უშუალოდ მისი ზემდგომი, რადგანაც ღვთიური გამობრწყინება სწორედ უზემოესის გზით გადაეცემა უქვემოესს...

ანგელოზებსაც და ჩვენც ღმერთმთავრული ბრწყინვალება სწორედ ხსენებული მწყობრის გზით გვენიჭება.

„შეძლებისამებრ, სწორედ ამ წესრიგს ემსგავსება ჩვენეული მღვდელმთავრობის სიმწყობრეც... ჩვენი მღვდელმთავარი მსახურთა ანუ მღვდელთა გზით განწმენდს და ანათლებს ყველას...“ (ციტ. იქვე. გვ. 9).

„წმ. დიონისეს სისტემაში მოჰყავს უკვე ჩამოყალიბებული საეკლესიო სწავლება ანგელოზთა 9 დასის შესახებ, რომელთაც სამ ტრიადად (ჯგუფად) განალაგებს.

პირველ და უზენაეს ტრიადაში შედიან ქერუბიმები, სერაფიმები და საყდარნი. ისინი საღმრთო შემეცნებას გადასცემენ ქვემდგომ დასებს.

მეორე იერარქია (ტრიადა) შეიცავს – უფლებათ, ძალთა და ხელმწიფებათ. მათთვის ხელმისაწვდომია მეორადი გამობრწყინვება, რომელიც გადმოეცემათ ანგელოზთა პირველი იერარქიის მიერ.

დაბოლოს, ყველაზე ქვემოთ არის მესამე ტრიადა, რომელსაც განეკუთვნებიან – დასაბამნი, მთავარანგელოზნი და ანგელოზნი“ (Г. В. Флоровский. Дионисий Ареопагит. О небесной иерархии, изд. "Глагол". "Университетская книга". Санкт-Петербург, стр. XXVII-XXVIII).

„შეძლებისამებრო, - ბრძანებს წმ. დიონისე, - ამ წესრიგს ემსგავსება ჩვენეული მღვდელმთავრობის სიმწყობრეც... ჩვენი მღვდელმთავარი მსახურთა, ანუ მღვდელთა გზით განწმენდს და ანათლებს ყველას“.
წმ. დიონისეს ამ სწავლების ოპონენტებისეულ გააზრებას არაფერი აქვს საერთო წმ. მამის გადმოცემასთან.

„მიაქციე ყურადღება, - წერს თავის „სქოლიოებში“წმ. დიონისეს ზემოთ დამოწმებული თხზულების კომენტატორი ღირ. მაქსიმე აღმსარებელი (VII ს.), – იერარქიის წეს-რიგსა და აღსრულებას; მას, ვისაც სურს მასთან მიახლება, უპირველესად მართებს ცოდვისმიერი მინარევებისგან განიწმინდოს სწავლების მიერ, შემდეგ განათლდეს ღმრთივსულიერი წერილის დოგმატთა შემეცნებით და მხოლოდ ამის შემდეგ მოიპოვოს სრულყოფა მეორედ შობის საბანელით“ (ტიტ. 3:5) (Дионисий Ареопагит. О небесной иерархии. С. Петербург. 1997, стр. 35, схолий).

„იერარქიის წესი ისაა, რომ ზოგი უნდა განიწმინდოს და ზოგმა განწმიდოს; ზოგი განათლდეს, ზოგმა გაანათლოს; ზოგი სრულყოფილი გახდეს, ზოგმა სრულყოფა მისცეს...“ (პეტრე იბერიელი (ფსევდო დიონისე არეოპაგელი. ციტ. „ივ. გაბრწყ“. ¹5. 2000 წ. გვ. 8. სვ. 2).

„საღმრთო სახიერება: წმიდა-ჰყოფს სწავლებით, განანათლებს (დოგმატთა) შემეცნებით გონების ღმრთისადმი ზეაღყვანით და სრულყოფს განღმრთობით“ (Дионисий Ареопагит. იქვე. სანკტ-პეტერბურგი. 1997 წ. გვ. 35. სქოლიო).

საეკლესიო იერარქიაში:

წმიდა მყოფელნი ეკლესიაში იყვნენ ეგზორცისტები (შემფუცველნი, დემონთ განმსხმელნი).

განმანათლებელნი იყვნენ პრესვიტერები და დიაკვნები,

ხოლო საიდუმლოთა სრულქმნელნი - ეპისკოპოსნი.

ამიტომაც: საღმრთო ნათლისღებისთვის განმზადებულნი უპირველესად განუდგებოდნენ ეშმაკს და განიწმინდებოდნენ; შემდეგ განათლდებოდნენ ამ საქმისთვის სპეციალურად დაწესებულ პრესვიტერთა სწავლებით. და ამის შემდეგ, ეპისკოპოსნი, როგორც საიდუმლოთა სრულქმნელნი, ნათლავდნენ მათ. (შეად. დიონისე არეოპაგელი, დასახ. გამოც. გვ. 39, სქოლიო).

მაგრამ, წმ. დიონისეს თხზულებაში არსად არის ნათქვამი, თითქოს ეკლესიისკენ მოქცეული მწვალებელის მიღება მირონცხებით იყოს ქიროტონიის, ანუ სამღვდლო მსახურებაზე „კურთხევის“ სრულქმნა. ასე ამას მხოლოდ ჩვენი ოპონენტები განმარტავენ.

არც საიდუმლოთა აღმსრულებელთა ხარისხი შემოიფარგლება მხოლოდ ეპისკოპოსებით, რამეთუ, წმ. დიონისეს თქმით: „ჩვენი მღვდელმთავარი მსახურთა, ანუ მღვდელთა გზით განწმენდს და ანათლებს ყველას“. აქედან კი გამომდინარეობს ის, რომ მწვალებლის შეწყნარება და შემორიგება ეკლესიაში, მისი განწმენდა და განათლება პირდაპირ, იერარქიული წესით შედის მღვდელმსახურის პრეროგატივაში.

მაგრამ მთავარი ის არის, რომ წმ. დიონისეს და ღირ. მაქსიმეს განმარტებით, „ჩვენეული მღვდელმთავრობის სიმწყობრე შეძლებისამებრ ემსგავსება ზეციურ წესრიგს“ („შეად. „ივ. გაბრწყ.“ იქვე. გვ. 9. სვ. 2.).

სწორედაც რომ ემსგავსება და არ არის მისი ასლი.

5. იმის შესახებ თუ რა განსხვავებაა ეკლესიის ზეციურ და მიწიერ იერარქებს შორის

კითხვა: რა განსხვავებაა ზეციურ და მიწიერ, საეკლესიო იერარქიებს შორის, ანუ რა აქვთ მათ საერთო, მსგავსი და რა - განსხვავებული?

პასუხი: საერთო და მსგავსია ის, რომ მიწიერი საეკლესიო იერარქია ზეციურის ხატად არის აგებული. როგორც ზეციური იერარქიის უზემოესი დასები განანათლებენ უქვემოეს დასებს, ასევე მღვდელმთავარიც, - საეკლესიო იერარქიის მწვერვალი - მოიცავს საეკლესიო საიდუმლოთა სრულქმნის სისავსეს და აღჭურვილია წმიდამყოფელობის, განათლებისა და სრულქმნის მადლით.

ეს ნიჭები ღმრთისგან სხვადასხვა ზომით გადაეცემა ქვემდგომ საეკლესიო დასებს ისე, რომ მათ საერთოცა აქვთ უზემოეს დასებთან, მაგრამ განსხვავებულებიც არიან უფლებამოსილებებით.

ეპისკოპოსის (მღვდელმთავრის) კურთხევით, ქვემო დასებს (მღვდლებსა და დიაკვნებს) ეძლევათ წმიდამყოფელობისა (დიაკვანი, მღვდელი) და განმანათლებლობის (მღვდელი) მადლი, მაგრამ საიდუმლოთა მთელი სისავსე და მათი აღსრულების პრეროგატივა არის მხოლოდ მღვდელმთავარში.

ეპისკოპოსისავე ხელდასხმითა და მთელი ეკლესიის დასტურით ენიჭებათ ქვემო დასებს მათთვის დაწესებულ მღვდელქმედებათა (მ.შ. ზოგიერთი საიდუმლოს აღსრულების) უფლებამოსილებანი და სწორედ ამაშია ზეციური იერარქიის ხატი საეკლესიო იერარქიულ სისტემაში.

რაც შეეხება სხვაობას, თვით წმ. დიონისეს თქმით, „რამდენია რიგი ზეციურ არსთა, როგორები არიან ისინი და როგორ აღესრულებიან მათი იერარქიები, იცის მხოლოდ ღმერთმა, გარდა ამისა მათ თვითონაც იციან თავიანთი თავიც და ძალიც, რამეთუ მიუწვდომელია ჩვენთვის ზეციურ გონებათა და მათ სისრულეთა საიდუმლონი და მხოლოდ გულისხმისყოფაღა თუ ძალგვიძს მათ შესახებ, თანაც იმ ზომით, რა ზომითაც გვაზიარებს ამას ღმერთ-მთავრობა და ჩვენც, რაოდენ შემძლებელ ვართ, იმ ზომით განვაჩინებთ და ვიტყვით“ (Дионисий Ареопагит, там же, стр. 57, см. Схолий).

ასე, რომ ვერც მსგავსებისთვის შეგვიძლია დაბეჯითებითი საუბარი და ვერც განსხვავებისთვის, თუმც „რაოდენ შემძლებელ ვართ, განვაჩინებთ და ვიტყვით“.

1. კაცთაგან განსხვავებით, ანგელოზნი არიან უხორცო არსებანი, რომლებიც ღმრთის მადლით იმდენად არიან დამკვიდრებულნი საღმრთო სიკეთეში, რომ უკვე აღარ ძალუძთ, შესცოდონ (Преп. Феодор Студит. Св. Иоанн Дамаскин. Точное изложение православной веры. "О ангелах").

მაგრამ ასე არ არიან კაცნი, რომლებიც შემოსილნი არიან ხორცით და ადამისმიერი შეცოდებით ცოდვისა და ცთომისკენ არიან მიდრეკილნი. მათ ყოველთვის არ ძალუძთ, არ სცოდონ და, თუკი აღწევენ სრულქმნილ სიკეთესა და უცოდველობის ამა თუ იმ ხარისხს, ისიც უდიდესი მოსაგრეობის შედეგად და უცილობლივ ღვთის შეწევნით.

2. ანგელოზები არ იცვლებიან თავიანთ იერაქიულ ხარისხებში (ანუ, მაგ.: ანგელოზი, ან მთავარანგელოზი არ გადადის სერაფიმთა ან ქერუბიმთა დასში), ყოველ შემთხვევაში, წმ. დიონისეს თხზულებებში ამის შესახებ არაფერია ნათქვამი, ხოლო ადამიანი, შესაძლოა, ხელდასხმით აღამაღლონ ერთი იერარქიული დასიდან სხვა, უახლოეს იერარქიულ წოდებაში...

3. თუკი ზეციურ იერარქიაში საგანმანათლებლო და შემეცნების მადლი და ძალი ზეციური დასებიდან გარდამოეცემა ქვემო დასებს, მიწიერ, მებრძოლ ეკლესიაში თვით ქრისტე „წმიდაჰყოფს და განანათლებს ყოველსა კაცსა მომავალსა სოფლად“.

ასეთია სხვაობათა ერთი ჯგუფი ზეციურ და მიწიერ იერარქიებს შორის.

წმ. დიონისეს თხზულებაში „ზეციური იერარქიისათვის“ ანგელოზთა სამყარო ერთგვარად ჩამოფარებულია ღმერთს კაცთა წინაშე, რომელთაც თითქოსდა „არა აქვთ პირდაპირი კავშირი ღმერთთან თუ არა ანგელოზთა მეშვეობით“ და როგორც აღნიშნავს გ. ფლოროვსკი, - „ეს ერთგვარად აბუნდოვანებს დიონისეს ქრისტოლოგიურ წარმოდგენებს. ის შედარებით ნაკლებად ლაპარაკობს ქრისტეზე... ყოველ შემთხვევაში, იერარქიის იდეა დიონისესთან იღებს საკმაოდ მძაფრ თვისებებს. თავისი პრინციპის დასაცავად ის (დიონისე – არქიეპ.პ.) ასწორებს თვით წმიდა წერილსაც კი. ასე, მაგალითად, ის არ აღიარებს, რომ სერაფიმი, რომელიც გამოეცხადა წინასწარმეტველ ესაიას (ეს. 6:6), ნამდვილად სერაფიმი იყო. მისი აზრით, ეს იყო ან ანგელოზი, რომელიც სერაფიმად იწოდა თავისი ცეცხლოვანი მსახურების გამო, ან ანგელოზის მიერ მოქმედებდა თვით სერაფიმი, ვისაც აკუთვნებს კიდევაც თავის მოქმედებას, ანგელოზი, რომელიც არის საღმრთო საიდუმლოთა უპირველესი აღმსარებელი“ (Г. В. Флоровский. Дионисий Ареопагит. О небесной иерархии. 1997, изд. "Глагол" // "Университетская книга". Санкт-Петербург. Вступление, стр. XXVIII-XXIX).

რატომ ფიქრობს ასე წმ. დიონისე? იმიტომ, რომ მისი სქემის მიხედვით, – რაკიღა განმანათლებლობისა და შემეცნების ნიჭი (მადლი) გადმოიცემა იერარქიულად, ზემოდან ქვემოთ, თანამიმდევრობით, - ესაიას, ადამიანს, უნდა გამოცხადებოდა უშუალოდ მასზე უფრო ზემდგომი დასის წარმომადგენელი, კერძოდ - ანგელოზი (მე-9 დასიდან) და არა სერაფიმი, რომელიც პირველია უზემოეს დასში.

გ. ფლოროვსკი მიიჩნევს, რომ აქ წმ. დიონისე მკაცრად იცავს თავის სისტემას და დასაშვებად არ მიიჩნევს იმას, რომ ესაიას შესაძლოა, გამოცხადებოდა სერაფიმი.

მაგრამ, წმ. წერილის გარდა ასეთ „იერაქიულ გადახრას“ განმანათლებლობისა და ღვთის შემეცნების სფეროში ვხვდებით არა მხოლოდ წმ. წერილში. ქრისტეს ეკლესიის ისტორია, შესაძლოა ითქვას, იწყება იმ ჭეშმარიტების აღიარებით რომ ღმერთი, სადაც ნებავს, ცვლის ბუნებისთვის დადგენილ წესსა და კანონს. სლავურად ეს ასე ჟღერს: "Бог идеже хошет, побеждает естества чин" (Правильные каноны. Благовещению и Акафисту Пресвятей нашей Богородице и Присно Девей Марии. СМтихеры, стр. 11 об. стихера 3-я).

მართლაცდა, ზეგარდმო განათლებისა და წმიდაყოფის დასამკვიდრებლად ეს იერარქიული სისტემა ყოველთვის აუცილებელი არ ჩანს.

თავად განსაჯეთ, ეკლესიაში უმაღლესი, სამღვდელმთავრო ხარისხი და ქიროტონიის მადლი მომდინარეობს არა კაცთა ზემდგომი და ზეციურ დასთა უქვემოესი მე-9 იერარქიისგან (ანგელოზთაგან), არამედ ქრისტესგან, რომელიც თვითონ არის „წმიდა მყოფელი და განმანათლებელი“ არა მხოლოდ კაცთა „მომავალთა სოფლად“, არამედ თვით ანგელოზთაც.

ზეციური და მიწიერი იერარქიების მექანიკური და უადგილო გაიგივებით ოპონენტები აშკარად უარყოფენ თითოეული ადამიანის წმიდა-ყოფასა და განათლების შესაძლებლობას ნათლისღების წმ. საიდუმლოში. ამით კი ისინი უკუაგდებენ და უარყოფენ თვით ნათლისღების საიდუმლოს არსს.

კითხვა: რას გულისხმობენ ოპონენტები ტერმინ „განათლებაში“ - საიდუმლო, საეკლესიო განათლებას თუ კაცობრივი გონების განათლებას სახარებისეული სწავლებით?

პასუხი: თუკი ისინი ტერმინ „განათლებაში“ მოიაზრებენ არა საეკლესიო საიდუმლოში მონიჭებულ საღმრთო ნათელს, არამედ კაცობრივი გონების განათლებას სახარებისეული სწავლებით. ანუ იმას, რომ ღვთის შემეცნება და მჭვრეტელობითი მადლი ასევე დამოკიდებულია იერარქიაზე, კვლავ შეცდებიან...

სამარია ქრისტეს სწავლებით განანათლა ყოფილმა მეძავმა ფოტინემ (იხ. იოანეს სახარება, თ. 4:5-39. ასევე. წმ. ფოტინეს ცხოვრება).

საქართველო სახარებისეული ნათლით ქრისტესკენ მოაქცია მოციქულთასწორმა ქალწულმა, წმ. ნინომ.

მრავალი განათლდა სახარებისეული სწავლებით წმ. მოციქულთასწორ თეკლესგან, და თუ ეს ასე არ არის, მაშინ ოპონენტებმა ის და მთელი ეკლესიაც (რომელმაც წმინდანად შერაცხა ეს ადამიანი) უნდა შერაცხონ არაწმინდად და მატყუარად (შორს ჩვენგან ასეთი აზრი!) და წმინდანთა დასიდან გამორიცხონ იგი.

ხოლო თუ ის ნამდვილად წმინდანია და ხალხმა განსაკუთრებული შემთხვევის გამო - სამივე საეკლესიო იერარქიის გვერდის ავლით - დედაკაცისგან მიიღო განათლება, როგორ შიძლება უარვყოთ ის, რომ ძველმორწმუნეებს ორი იერარქიული დასის არსებობის შემთხვევაში არ შეეძლოთ, მიეღოთ ქრისტეს საღმრთო ბრწყინვალება და მადლი?

ამიტომაც ოპონენტებმა ან უნდა მოიგონონ და ამტკიცონ, რომ წმ. თეკლე, ფოტინე და ნინო იყვნენ ეპისკოპოსები, მღვდლები ან თუნდაც დიაკვნები, ან ხელი უნდა აიღონ წმ. დიონისეს თხზულებათა ბუკვალურ გაგებაზე და საეკლესიო ცხოვრების ამა თუ იმ სფეროსთან საკუთარ სისტემების მისადაგებაზე (მითუმეტეს, მოუწევთ იმისი აღიარება, რომ ბატონ გ. გაბაშვილის მიერ „გაანალიზებულ“ და „განმარტებულ“ იერარქიულ და ტერმინილოგიურ სისტემას არაფერი აქვს საერთო წმ. დიონისეს სწავლებასთან).

ხოლო, თუკი იერარქიული წესდასაბამობის ძალით, წმ. ნინოს ეპისკოპოსთა გარეშე არ შეეძლო განენათლებინა საქართველო, მაშინ ნუღარ უწოდებენ მას მოციქულთასწორს და ნურც განმანათლებელს. თუ განათლების მადლი მხოლოდ წმ. დიონისესეულად, მკაცრად განპირობებული საფეხურეობრივი სისტემის მიხედვით მოიცემა, გამოდის, ეპისკოპოსი ვერ განანათლებს ვერავის მღვდლის და დიაკვნის გარეშე. მაშინ ეპისკოპოსი „ჩამოხტებოდა“ ერთი საფეხურით დაბლა. ანუ, ოპონენტებივით მექანიკურად თუ მივუსადაგებთ სერაფიმის მიერ ესაიას განათლების დიონისესეულ განმარტებას, ეპისკოპოსთა მიერ დიაკვნებისა და კლერიკოსების განათლება შეუძლებელი იქნებოდა.

თუკი წმ. დიონისეს მიხედვით შეუძლებელი იყო ესაია წინასწარმეტყველი განენათლებინა სერაფიმს, ზეციური იერარქიის უმაღლესი დასის წევრს, რამეთუ უქვემოეს დასებს განათლება მოენიჭება ზემდგომი დასების მეშვეობით, ხოლო ადამიანებთან უშუალო სიახლოვეს დგას ანგელოზთა (მე-9) დასი, და ამ სისტემას მექანიკურად მივუყენებთ საეკლესიო იერარქიულ სისტემას, ერისკაცს, ცხადია, ეპისკოპოსი ან მღვდელი კი არ უნდა ანათლებდეს, არამედ დიაკვანი ან წიგნის მკითხველი, ხოლო ქრისტეს (და არა ანგელოზის) მიერ იერარქიის დაფუძნების მიზეზი და მიზანი ამ საფეხურეობრივი სისტემის მიხედვით გაურკვეველი დარჩება...

მითუმეტეს, რომ მე-9 დასის ანგელოზი ძალმოსილია, აღასრულოს ხელდასხმებიც და ეკლესიის ისტორიიდან და წმ. მამათა ცხოვრებიდანაც (მაგ. ნეტ. ამფილოქეს ცხოვრებიდან) ცნობილია, რომ ანგელოზებს ხელდასხმებიც აღუსრულებიათ და საეკლესიო საიდუმლოებებიც (ნათლობა, ზიარება, ბერად აღკვეცა).

მებრძოლი ეკლესიის ეპისკოპოსი, წმ. მამათა განმარტებით, სახეა ქრისტესი, მღვდელი – მოციქულთა, ხოლო დიაკვანი, როგორც თანამსახური ეპისკოპოსთა და მღვდელთა, ედრება ანგელოზებს.

ასე, მაგალითად, წმ. მღვდელმოწამე ეგნატე ღმერთშემოსილი ფილადელფიელთა მიმართ ეპისტოლეში ბრძანებს: „უსმინეთ ეპისკოპოსს, პრესვიტერებსა და დიაკვნებს“ (Послания св. Игнатия Антиохийского. К Филадельфийцам, гл. VII. Послания мужей апостольских. Киев 2001, стр. 299).

„რამეთუ, როდესაც თქვენ ემორჩილებით ეპისკოპოსს, როგორც იესუ ქრისტეს, მაშინ, მიმაჩნია, რომ ცხოვრობთ არა კაცობრივი ჩვეულებისამებრ, არამედ მსგავსად იესუ ქრისტესი... დაემორჩილეთ პრესვიტერებსაც, როგორც ქრისტეს მოციქულებს... და დიაკვნებს - იესუ ქრისტეს საიდუმლოთა მსახურებს“ (К траллиицам, гл. III. იქვე. გვ. 286).

ცოტა ქვემოთ იგივე მამა ბრძანებს, - „პატივი ეცით დიაკვნებს, როგორც ქრისტეს მცნებებს, ხოლო ეპისკოპოსს როგორც იესუ ქრისტეს, მამა ღმერთის ძეს; პრესვიტერებს კი, - ვითარცა ღვთის მოციქულთა საკრებულოს. მათ გარეშე ეკლესია არ არსებობს“.

სხვაგან წმ. ეგნატე ასეც ბრძანებს:

„ყველანი მისდევდეთ ეპისკოპოსს ისე, როგორც იესუ ქრისტე - მამას; პრესვიტერებს - როგორც მოციქულებს, დიაკვნებს კი პატივი მიაგეთ, როგორც ღვთის მცნებებს“. ((К Смирянам, гл. VIII. იქვე. გვ. 305).

როგორც ვხედავთ, I-II საუკუნის წმ. მამა საეკლესიო იერარქიაში ეპისკოპოსებს ადარებს ქრისტეს, მღვდლებს – მოციქულებს, დიაკვნებს კი უფლის მცნებებს, საიდუმლოთა მსახურ ანგელოზებს. არსად წმ. მამები ასეთი პატივით არ მოსავენ ანგელოზებს.

მაგრამ როგორც შეცდომა იქნება, წმ. დიონისეს ზეციური იერარქიის შესახებ სწავლება სულიერი გააზრების გარეშე, მექანიკურად მივუყენოთ ეკლესიის იერარქიას, ასევე დიდ შეცდომას დავუშვებთ, თუკი წმ. ეგნატეს ამ სიტყვებსაც მექანიკურად შევუხამებთ ეკლესიას და მათ ბუკვალურ მნიშვნელობას მივანიჭებთ, რადგან მღვდლები, საზოგადოდ, წმიდა იერარქიული გაგებით არ შეიძლება შევადაროთ მოციქულებს, ამ უკანასკნელთა საეპისკოპოსო ფუნქციის გამო.

მათგან (მოციქულთაგან) უშუალოდ საეპისკოპოსო მემკვიდრეობას იღებენ ეპისკოპოსები და არა მღვდლები. ხელდასხმის პრეროგატივაც მოციქულთაგან ეპისკოპოსებს გადმოეცათ და არა მღვდლებს. ამიტომაც მკითხველისთვის ცხადი უნდა იყოს, როგორ წინააღმდეგობაში აღმოვჩნდებით საეკლესიო სწვალებასთან, თუკი წმ. ეგნატესეულ იერარქიულ შედარებას ბუკვალური მნიშვნელობით გავიგებთ, როგორც ეს წმ. დიონისეს სწვალებასთან „ივერიის გაბრწყინების“ რედკოლეგიის წევრებს ემართებათ.

იქნებ აგვიხსნან ოპონენტებმა, როგორ გავიგოთ ეკლესიის სწავლება ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლის შესახებ, რომელსაც ეკლესია უგალობს, როგორც: „უპატიოსნესსა ქერუბიმთასა და ჭეშმარიტად უზეშთაესსა სერაფიმთასა...“ ხომ არ უნდა ვამტკიცოთ, რომ ანგელოზთა დასები განათლდებიან, ქიროტონიის მადლსა და თვით გარეგან ფორმას ხელდასხმისას ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლისგან ღებულობენ?!..

ან სად და ვის მიერ არის ნათქვამი, რომ ანგელოზებს შემეცნების მადლი ზემდგომი დასებისგან ქიროტონიით ენიჭებათ?

ამრიგად, უნდა დავასკვნათ, რომ, როდესაც წმ. დიონისე ანგელოზთა იერარქიის შესახებ საუბრობს, ის შიდა ანგელოზური იერარქიის საზღვრებიდან არ გამოდის, ანუ საღმრთო ნათელის საფეხურეობრივი გადაცემისა და საიდუმლო განათლების, ღვთისშემეცნების ნიჭის იერარქიულ თანაზიარებას მხოლოდ უხორცო ძალთა იერარქიას განაკუთვნებს.

იგივე უნდა ითქვას მიწიერი იერარქიის შესახებაც. რა თქმა უნდა, არსებობს მსგავსება და შესატყვისობა ზეციურ და მიწიერ იერაქიებს შორის, მაგრამ არსებობს განსხვავებაც, რომელიც განპირობებულია სწორედ იმ ბუნებით, რაიც კაცთა მოდგმას ანგელოზთაგან განასხვავებს.

სერაფიმი (ისევე, როგორც ყველა ანგელოზი) უკვდავია და მის ქვემდგომ დასებს გაუნათლებელს არ დატოვებს; სერაფიმი (ისევე, როგორც ღვთის ჭეშმარიტ ნათელში მყოფი ყველა ანგელოზი) შეუძლებელია დაეცეს, დემონად შეიცვალოს და ქვემდგომ იერარქიათა შერყვნა-წარწყმედას შეგნებულად მიჰყვეს მაშინ, როდესაც ეპისკოპოსი, შესაძლოა, მოკვდეს, რითაც თავის ეკლესიას დააქვრივებს, ან მწვალებლობაში გადავარდეს და წარწყმიდოს უამრავი მღვდელი, დიაკვანი თუ ერისკაცი.

წმ. დიონისეს თავის თხზულებაში ის რომ ეგულისხმა, რაც ჩვენმა ოპონენტებმა „ამოიკითხეს“ მაშინ კაცთა სულის განათლება იერარქიულად ქრისტესგან კი არა, უცილობლივ წმ. ანგელოზთა მე-9 დასისგან უნდა მოდიოდეს; მაშინ სწორედ მათ უნდა დაეფუძნებინათ ეკლესია და ადამიანებიც მათ უნდა განენათლებინათ სახარებისეული ნათლით.

ოპონენტთა იმ სწავლებას თუ შევიწყნარებთ, რომლის მიხედვითაც შეუძლებელია ეკლესიას ეპიკოპოსის გარეშე (ანუ უეპისკოპოსო ეკლესიას) განათლების საღმრთო მადლი გადმოეცეს, მაშინ ეპისკოპოსის სიკვდილის შემთხვევაში ეკლესია გარდაიქცევა საღმრთო ნათელს მოკლებულ ცრუ დაწესებად; და, პირიქით, იმწამსვე, მექანიკურად დაიბრუნებს ნათელსაც და ჭეშმარიტებასაც, როგორც კი მის დაქვრივებულ წიაღში ეპისკოპოსებს დაასხამენ.

კითხვა: მაგრამ ოპონენტებმა შესაძლოა თქვან, რომ მათი სწავლება ეხება საყოველთაო ეკლესიას და არა ადგილობრივ ეკლესიებს. ანუ ადგილობრივი ეკლესიის დაქვრივება შესაძლებელია, მაგრამ შეუძლებელია ეს მსოფლიო (საყოველთაო) ეკლესიას შეემთხვეს.
პასუხი: ამ საკითხს ჩვენ კიდევ მოვუბრუნდებით, მანამ კი ვიკითხოთ: როგორ არის შესაძლებელი, სხვა ადგილობრივი ეკლესიის წიაღში არსებული ეპისკოპოსის ძალით განათლებისა და ღვთისშემეცნების მადლი გადმოვიდეს უეპისკოპოსო, დაქვრივებულ ეკლესიაზე?

მაგალითად, ვინ, რომელი ქვეყნის ეპისკოპოსი ასრულებდა ასეთ უხილავ ფუნქციას აფრიკის ეკლესიის მთელი 24-წლოვანი დაქვრივების განმავლობაში, როდესაც აფრიკელებს თვალითაც კი არ უნახავთ ეპისკოპოსი?

ან ვინ, რომელი წმიდა მამა ასწავლის იმას, რომ სადღაც, რომელიღაც ქვეყნებში არსებული ეპისკოპოსები, მხოლოდ მათი ფიზიკური არსებობის საფუძველზე, უკვე დაქვრივებულ ეკლესიებში განათლებისა და ღვთისშემეცნების გარანტსა და პირობას წარმოადგენდნენ?!

ანუ აფრიკის დაქვრივებული ეკლესია, ამ სწავლების მიხედვით, იმიტომ ვერ ჩაითვლება არაჭეშმარიტად, რომ სადღაც, რომელიღაც სხვა ქვეყნებში ეპისკოპოსები მაინც იყვნენ?! მაგრამ რა შეღავათი იყო ეს აფრიკისთვის? შორს მყოფი ეპისკოპოსები მთელი 24 წლის განმავლობაში აფრიკას რით შველოდნენ ან როგორ ანათლებდენ?

ოპონენტთა სწავლებაში ადგილობრივი ეკლესია იმდენად უსუსურია და უსახური ეკლესიოლოგიური თვალსაზრისით, ხოლო იერარქიას ისეთი ძალა აქვს, რომ ასეთ რამეს სრულიად დასაშვებად მიიჩნევენ, თუმცა ამ მოძღვრების დასამტკიცებლად ვერც ერთ წმ. მამას ვერ იმოწმებენ გარდა დიონისე არეოპაგელისა, რომლის სწავლების არასწორი გაგება თვითონ წარმოქმნის უამრავ გაუგებრობასა და წინააღმდეგობებს.

კითხვა: კიდევ რა განსხვავებაა ზეციურ და ადგილობრივ იერარქიებს შორის?

პასუხი: ზეციური, მედღესასწაულე ეკლესია და ანგელოზთა იერარქია კიდევ იმით განსხვავდება მებრძოლი ეკლესიისგან, რომ ზეცა, მიწისგან განსხვავებით, ადგილობრივ ეკლესიებად და ეპარქიებად არ იყოფა. იქ მთელი ანგელოზური სამყარო ერთ იერარქიულ მთლიანობას წარმოადგენს.

მიწიერი ეკლესია კი იყოფა ადგილობრივ ეკლესიებად და ეპარქიებად, რომელთაგან თითოეულს ეპისკოპოსი მეთაურობს. თანაც ისინი დიდი რჯულისკანონით განსაზღვრულ მკაცრ ჩარჩოებში მოქმედებენ. მაგალითად, საეკლესიო კანონების თანახმად, ერთ ეპისკოპოსს უფლება არა აქვს, გადავიდეს სხვა ეპარქიაში და შეასრულოს რაიმე სამღვდელო ქმედება ან წარმოთქვას უბრალო ქადაგებაც კი, თუნდაც ეს ეპარქია დაქვრივებული იყოს. მაშ, როგორღა არის შესაძლებელი ვამტკიცოთ, რომ დაქვრივების შემთხვევაში კონკრეტულ ეპარქიას ან ადგილობრივ ეკლესიას ქრისტეს ნათელს მიუახლებლად, დაუსწრებლად, მხოლოდ თავისი შორსმყოფობით მიანიჭებს სხვა ოლქებში მყოფი ეპისკოპოსი?

ასე, რომ ოპონენტთა ეს აბსურდული სწავლება იმის შესახებ, რომ ადგილობრივ ეკლესიას ძალუძს დაქვრივება, მსოფლიო ეკლესიას კი არა, სწორედ ასეთივე აბსურდული შეხედულებიდან არის აღმოცენებული.

ერთი ესეც ვკითხოთ ოპონენტებს, ზეციურ და საეკლესიო იერარქიათა შესახებ სწავლების მათეული გაგებით, ზეცაში რომელ იერარქიას იკავებენ ამჟამად ეკლესიის წიაღში აღსრულებული წმინდანები?

ანგელოზთა რომელ იერარქიას განეკუთვნებიან: წმინდა პატრიარქები, მიტროპოლიტები, არქიეპისკოპოსები, ეპისკოპოსები, მღვდლები, დეკანოზები, არქიმანდრიტები, იღუმენები, არქიდიაკვნები, დიაკვნები, მედავითნეები, მგალობლები და ბოლოს და ბოლოს წმინდა ერისკაცნი?

ავსებენ თუ არა ისინი ანგელოზურ იერარქიას და რა ნიშნის მიხედვით: ხარისხობრივი ნიშნით თუ სულიერი მოსაგრების მიხედვით მიღწეული ღვთისშემეცნებისა და ნათლის ჭვრეტის ხარისხის შესაბამისობით?

მაგალითად, ვინ უფრო მაღალ ხარისხშია: „რიგითი“ ბერები - პავლე მარტივი, მაკარი დიდი, არსენი დიდი და სხვები თუ რომელიმე ეპარქიის განსაკუთრებულად არაფრით გამორჩეული, თუმცა ღვთის წინაშე გამართლებული და სასუფეველში დამკვიდრებული „რიგითი“ ეპისკოპოსები?

თუ ოპონენტები გვეტყვიან, რომ ისინი ავსებენ ანგელოზთა იერარქიას, მაშინ იქნებ ისიც გვითხრან, რომელ ხარისხებში უნდა იმყოფებოდნენ ისინი?

რა შეიძლება იყოს სხვადასხვა ანგელოზურ ხარისხებში მათი გადანაწილების პრინციპი?

ქიროტონიის შესაბამისი ხარისხის ძალითა და უფლებით (ეს იქნებოდა მექანიკური მისადაგება) თუ სულიერი სრულყოფილების ხარისხით (ეს კი ასკეტური განმარტებისთვის იქნებოდა შესაფერი)? ხომ ცნობილია, რომ მრავალი „რიგითი“ ბერი სულიერად უფრო სრულყოფილი და საღმრთო ნათელს მიახლოებული იყო, ვიდრე ზოგიერთი ღვთისმოსავი და მართლმადიდებელი ეპისკოპოსი?!

თუ იტყვიან, რომ წმინდანები იმყოფებიან ერთგვარი შუალედურ ადგილზე ანგელოზებსა და მებრძოლ ეკლესიას შორის, მაშინ ზეციურ იერარქიას დაემატება კიდევ ერთი, ქვემო მე-10 დასი (სხვათა შორის, ასე ფიქრობდა წმ. თევდორე სტოდიელი), აქედან კი, ოპონენტების ლოგიკის თანახმად, გამოვა, რომ დედამიწაზე ჯერ კიდევ მცხოვრებ ადამიანთა განათლება აღმოჩნდება ანგელოზთა ქვემოთ მდგომ, ეკლესიის წმინდანთა პრეროგატივაში.

ანუ ადამიანთადმი გამოცხადებისა და ქადაგების უფლება ექნებოდათ არა ანგელოზებს, არამედ (მხოლოდ) წმინდანებს და ისიც მხოლოდ წმ. ეპისკოპოსებს, რამეთუ ოპონენტთა მიერ შემოთავაზებული სქემის მიხედვით, მხოლოდ მათ შეუძლიათ მიანიჭონ ადამიანებს საღმრთო განათლება და მადლი.

და კვლავაც, თუ ოპონენტთაგან ვინმე, იტყვის, რომ წმინდანები არიან ზეციური იერარქიის არა უქვემოეს, არამედ უზეშთაეს დასში, მაშინ მივიღებთ ასეთ სურათს: ანგელოზებს წმინდანთაგან გადმოეცემათ საღმრთო ნათელი და ჭეშმარიტი ღვთისშემეცნების მადლი და ისევ მოგვიწევს იმის აღიარება, რომ ანგელოზთა სამ ტრიადას, 9 დასს, დაემატება მე-10 ზემდგომი დასი.

ხოლო, თუ წმინდანები, რომლებიც ემატებიან ანგელოზთა დასებს, სამღვდელმთავრო ან ასკეტური მოღვაწეობის ნიშნით, თვითონაც იყოფიან ხარისხებად, დასების რაოდენობა უფრო მეტი იქნება.

ამრიგად, ეკლესიაში, რომელიც არის მიწიერ (მებრძოლ) და ზეციურ (მედღესასწაულე) ეკლესიათა ერთობა, ქრისტეს სულიერი სხეული, ოპონენტთა სწავლებით, მარადიულ, ნეტარ სამყოფლებში გადასახლებულ წმინდანებს საერთოდ არ ჰქონიათ ადგილი იერარქიის ზეციურ სისტემაში.

ასე, რომ სწავლება საღმრთო ნათლის საფეხურეობრივი გადაცემის შესახებ უნდა მიეწეროს მხოლოდ ანგელოზთა 9 დასს, ხოლო ამ ჩარჩოს გარეთ შესაძლოა არსებობდეს განათლების მინიჭების შესაძლებლობა ერთი ან რამდენიმე საფეხურის გამოტოვებით.

ამის დასტურად დავიმოწმებთ:

1. თვით ეკლესიის დაფუძნებას ქრისტეს მიერ. ანუ გვწამს და ვქადაგებთ კიდევაც, რომ საეკლესიო იერარქიის დამფუძნებელია არა ანგელოზთა იერარქიის რომელიმე დასი, არამედ თვით ხორცშესხმული ღმერთი და მაცხოვარი – ქრისტე იესუ.

2. რაც შეეხება სახარებისეული ნათლით, ანუ ჭეშმარიტი სარწმუნოებით ადამიანური გონების განათლებას, აქ ეკლესიის ისტორიიდან მოგვეპოვება მრავალი მაგალითი, როგორ ანათლებდნენ იერარქიულად დაბლა მდგომი დასები (თვით ერისკაცებიც კი) მათზე მაღლა მდგომ დასებს.

3. დაბოლოს, საღმრთო ნათელი ქიროტონიით რომ გადმოდიოდეს ზეციურ იერარქიებში, მათგან კი მიწიერი ეკლესიის იერარქიაშიც, მაშინ საიდან უნდა გაჩენილიყვნენ ერეტიკოსი ეპისკოპოსები, მღვდლები და დიაკვნები?

გარდა ამისა, ანგელოზები ერთმანეთს არ განანათლებენ ხელდასხმით, და, სხვათა შორის, არც კაცნი, წინააღმდეგ შემთხვევაში გაუგებარია, როგორ მოხდა, რომ, მაგალითად, I მსოფლიო კრებაზე ჯერ კიდევ დიაკვნის ხარისხში მყოფმა ათანასე დიდმა ამხილა იერარქიულად მასზე მაღლა მდგომ იერარქთა მწვალებლობა და განათლებით დასჯაბნა კიდევაც ისინი.

წმ. იოანე ოქროპირი, ჯერ კიდევ დიაკვნის ხარისხში მყოფი, თავისი ღმრთისშემეცნებით და მადლით ბევრად აღემატებოდა მასზე იერარქიულად მაღლა მდგომ პირებს. მრავალი მისი სახელგანთქმული ქადაგება დაწერილია სწორედ მისი დიაკვნად ყოფნის პერიოდში.

„წმ. იოანე მოსხის „დამონარიდან“ ცნობილია შემთხვევა, თუ როგორ განანათლა დიაკვანმა მართალ სარწმუნოებას გადაცდომილი პრესვიტერი. საგულისხმოა ის, რომ როდესაც დიაკვანი ასწავლიდა მასზე იერარქიულად აღმატებულ პირს, იქვე საკურთხეველში იდგა წმ. ანგელოზი. მაგრამ, პრესვიტერის განათლება დაევალა არა ანგელოზს, არამედ დიაკვანს.

კითხვა: რა უნდა ვიგულისხმოთ ტერმინ „განათლებაში“, რას ნიშნავს ის ანგელოზთა იერარქიაში და რას - ადამიანებში?

პასუხი: წმ. იოანე დამასკელის განმარტებით: „ანგელოზნი ერთმანეთისაგან ნათლითა და მდგომარეობით განსხვავდებიან, ან ისე, რომ ნათლის შესაბამისად აქვთ მიღებული ხარისხი, ანდა იმგვარად, რომ თავიანთი ხარისხის შესაბამისად ეზიარებიან (ღვთაებრივ) ნათელს და ერთმანეთსაც განანათლებენ თავიანთი წოდებისა თუ ბუნების აღმატებულობის გამო. ისიც ცხადია, რომ ნათელსაც და აუცილებელ ცოდნასაც დაბლა მდგომ ანგელოზებს უზენაესი ანგელოზები ანიჭებენ“ (წმ. იოანე დამასკელი. მართლმადიდებელი სარწმუნოების ზუსტი გადმოცემა. წიგნი 2. თ. II. „სიტყვა მართლისა სარწმუნოებისა“. წიგნი III. „ხელოვნება“ 1991 წ. გვ. 253).

ღირ. თევდორე სტოდიელი გვასწავლის, რომ „ანგელოზები, რომლებიც კაცთმოყვარე უფლისგან მიიღებენ ნიჭს კაცთმოყვარეობისა, თავიდან ხელთუქმნელი ნათლისგან განათლებულნი ანათლებენ ერთმანეთსაც“.

ამ უხორცო ძალებს, უკვდავ მხედრობას, მსახურთ ღმრთისა – განსხვავებული აქვთ მდგომარეობა, სახელწოდებები და ღირსება, თუმც ერთი აქвთ ბუნება, რომელიც მრავალგვარად გამოვლინდება... ანგელოზი ნიშნავს მეორე ნათელს, და არის უპირველესი ნათელთა ნათლის უდაბლეს.

ისინი იწოდებიან:

ანგელოზებად იმიტომ, რომ აუწყებენ ადამიანებს განკარგულებებს ღმრთისა, რომელიც მოაქვთ დედამიწაზე საიქიოდან.

მთვარანგელოზებად, - რათა შენც ისწავლო, რომ კაცთა შორისაც უნდა არსებობდეს წეს-რიგი და კეთილმოწყობა, რომლის ხატადაც წარმოსდგება ეკლესია.

დასაბამნი - ეწოდებათ მათ იმიტომ, რომ ნათლისა და შემეცნებისკენ ხელმძღვანელობენ ქვედა დასებს.

უფლებანი - სამეუფო ღირსებით არიან შემკულნი.

საყდარნი - ეწოდებათ მათ იმიტომ, რომ ღმერთი, როგორც საკუთარ საყდაზე განისვენებს მათ საქმეებსა და მსახურებაში.

ხელმწიფებანი - უფალმა მიუჩინა კაცთა მოდგმას, რათა როგორც ხორციელ ვნებებზე ზეაღმატებულმა დაიცვას, იზრუნოს და ცხონების გზაზე წარმართოს იგი.

სერაფიმები - წმიდა-ჰყოფენ და განანათლებენ სხვებს.

ხოლო ყველაზე უმაღლეს და ღმერთთან მიახლებულ ანგელოზებს ეწოდებათ ქერუბიმები.

ხოლო მეათე დასი, ღირ. ღირ. თედორე სტოდიელის თქმით, არის კაცთა მოდგმა. იგი განმარტავს, რომ თვით „ქრისტე ბრძანებს ათი დასისთვის, „დედაკაცი რომელსაც აქუნდა დრაქმაი ათი და წარწყმიდის ერთი, არა-მე აღანთისა სანთელი და მოჰმართის სახლი და ეძიებნ გულსმოდგინედ, ვიდრემდე პოოს იგი? და პოოს რაი, მოეწოდის მეგობართა და მოძმეთა და ჰრქვას მათ: ჩემ თანა გიხაროდნ, რამეთუ ვპოვე დრაქმაი იგი, რომელი წარვწყმიდე“ (ლუკა 15:8-9).

ან რას უნდა ნიშნავდეს ერთი ცხვარი, რომელიც განდრკა ოთხმოცდაცხრამეტისგან და რომელიც კაცთმოყვარე მწყემსმა არ დაივიწყა, მოიძია და როცა იპოვა ელინურ ბოროტებათა მთებსა და გორაკებზე მოხეტიალე, მოაქცია, მოისვა მხრებზე, ცად აღიყვანა და შეცთომილი იგი მიუერთა უცთომელ ფარას და დაუმკვიდრა დაუსრულებელი მეუფება...“ (Преп. Феодор Студит. Слово на собор небесных чинов. Малое оглашение. Слова. Москва 2000, стр. 382).

ამრიგად, თუკი ანგელოზები ერთურთს ანათლებენ იერარქიულად, ზემოდან ქვემოთ, ადამიანები, პირიქით, განწმენდითა და ღვთის მცნებათა დაცვით თავიანთ გონებას აღაპყრობენ ზეცას და ღმერთს ჭვრეტენ აღმავალი ხაზით და ძალუძთ (მათი ძალისაებრ), იხილონ ხელთუქმნელი ნათელი ღმრთისა.

წმ. დიონისეს, ღირ. მაქსიმესა და თევდორე სტოდიელის მიხედვით, ანგელოზები, აღმავალი ხაზით კი არ ჭვრეტენ უფალს, არამედ განათლდებიან თავიანთი ხარისხის შესაბამისად.

წმ. იოანე დამასკელის განმარტებით:

ადამიანს არა მხოლოდ ძალუძს, მიაღწიოს ქერუბიმის დონეს, არამედ მადლისმიერ „ღმერთადაც“ კი იწოდება. ანუ, მას ძალუძს ზეაღსვლა და სრულყოფა იმ ზომით, და იმ ხარისხში, რომელიც არ გააჩნია არც ერთ ანგელოზურ იერარქიას. ამის დასტურად გამოდგება ყოვლადწმიდა ღვთისმშობელი და თვით განკაცება მაცხოვრისა, რომელმაც მკვდრეთით აღდგომის შემდეგ, ამაღლდა რა ზეცად, მარჯვენით მამისა დასვა კაცობრივი ბუნება.

ამრიგად, ავტომატური, ანუ მექანიკური გაიგივება ანგელოზთა და კაცთა განათლების წესებისა, თანაც ხელდასხმის მეშვეობით, როგორც წმ. დიონისეს სიტყვების არასწორად გაგების გამო, განმარტავენ ამას ჩვენი ოპონენტები, უსაფუძვლოა და წმ. მამათა სწავლებაში ანალოგი არ გააჩია.

კითხვა: რა მოხდება, თუკი ოპონენტები მიწიერ, საეკლესიო იერარქიას მოიაზრებენ, როგორც ხატს ზეციური იერარქიისა და იტყვიან, რომ საეკლესიო იერარქია დაფუძნებულია ხატად ზეციურისა და თუკი ზეციურ იერარქიას შეუძლებელია მოაკლდეს რომელიმე დასი, ცხადია, უეპისკოპოსოდ დარჩენილი იერარქია დაკარგავს ამ მსგავსებას და ის აღარ შეიძლება იწოდოს ჭეშმარიტ ეკლესიად?

პასუხი: თუ ოპონენტები ასწავლიან და ამტკიცებენ, რომ მებრძოლი ეკლესია ფორმობრივად (იერარქიულად) იდენტურია ზეციური, ანგელოზური იერარქიისა, მაშინ ქრისტეს ეკლესიაში ადგილი აღარ შერჩება ბერ-მონაზონთა და ერისკაცთა ყველაზე უდაბლეს დასს.

ოპონენტთა იმ სწავლებით, სადაც ეკლესია უცილობელი ხატია ანგელოზური იერარქიისა, ეკლესიის შემადგენლობაში აღმოჩნდებიან მხოლოდ სასულიერო პირები (ეპისკოპოსები, მღვდლები და დიაკვნები), ხოლო უბრალო ბერები და ერისკაცნი, მიუხედავად მათი პიროვნული ღირსებებისა და სიწმინდისა, მხოლოდ იმიტომ, რომ იერარქები არ არიან, ეკლესიის წევრებად ვერ ჩაითვლებიან.

ამიტომაც, ოპონენტთა შეხედულების თანახმად, ისეთი უდიდესი წმინდანები და ისიქასტები, როგორებიც იყვნენ მაკარი დიდი, არსენი დიდი, მარკოზ დაყუდებული, მარიამ ეგვიპტელი და სხვები. ასევე წმ. განმანათლებელნი და მოციქულთასწორნი დედანი: თეკლე, ნინო, ფოტინე; წმ. მოწამენი: ბარბარა, გიორგი (არაფერს ვამბობთ წმ. მოწამე ყრმებზე, როგორებიც იყვნენ ჰეროდეს მიერ ქრისტესთვის მოწყვეტილნი, წმ. პოტიტე, კვირიკე და სხვები) ვერ ცხონებულან და ეკლესიის გარეთ დარჩენილან... (შორს ჩვენგან ასეთი აზრი!).

ასეთია ოპონენტთა შეხედულების უცილობელი შედეგი. იერარქიის (და შედეგად) ეკლესიის გარეთ აღმოჩნდებიან ძველაღქმისეულნი მართალნი, პატრიარქნი და მამათმთავარნი: აბელი, ნოე, ენუქი, აბრაამი, ისააკი, იაკობი... წინასწარმეტყველნი: ელია, ესაია, დანიელი, ეზეკიელი და იერემია.... რამეთუ არც მათ გააჩნდათ რაიმე იერარქიული ხარისხები.

მართალია, ანგელოზები საღმრთო ნათლისა და შემეცნებისკენ მიუძღვიან ერთმანეთს, მაგრამ ეს ხდება იერარქიულად, რაც სამივე ტრიადაში, ანელოზთა მე-9 დასში აღსრულდება მაშინ, როდესაც მიწიერი იერარქია, რომელიც ანგელოზთა დარად უფლებამოსილებებში განსხვავდება, მწყემსავს ბერ-მონაზონთა და ერისკაცთა სიტყვიერ ფარას.

არის ამ სწავლებაში სხვა წინააღმდეგობაც:

თუკი მებრძოლი ეკლესიის იერარქია „ზუსტი ასლია“ ანგელოზთა იერარქიისა და ამიტომაც დაუშვებელია საეპისკოპოსო იერაქიული რგოლის მოკლება, მაშინ ეს არა მხოლოდ საეპისკოპოსი, არამედ სხვა ხარისხებზეც უნდა ითქვას.

ანუ, თუ არ შეიძლება, როგორც ოპონენტები ასწავლიან, ეკლესია ეპისკოპოსის გარეშე იყოს, როგორც არ იქნება ანგელოზთა იერარქია ზემო დასების (ქერუბიმთა, სერაფიმთა და საყდართა) გარეშე, მაშინ ეკლესიისთვის სხვა იერარქიული დასების დაკლებაც დაუშვებელი აღმოჩნდება და უნდა დავიწყოთ იმის მტკიცება, რომ ეკლესია არ შეიძლება იწოდოს ეკლესიად, თუკი მას არ ეყოლება მღვდელი, ან დიაკვანი, თანაც იმ შემხვევაშიაც კი, როდესაც მასში ეპისკოპოსი იმყოფება.

მეტიც, ოპონენტთა „თეოლოგიის“ თანახმად თუ ეკლესიას არ ჰყავს იპოდიაკვანი ან მედავითნე, ესეც კი შეიძლება გახდეს ეკლესიის არყოფნის საბაბი.

კითხვა: მაშ, რა დასკვნის გამოტანა შეგვიძლია ოპონენტთა იმ სწავლებიდან, რომლის მიხედვითაც იერარქიულად დაბალი დასი (მღვდელი), ეკლესიასთან ვერ შემოარიგებს მასზე მაღლა მდგომ იერარქს (ვთქვათ ეპისკოპოსს)?

პასუხი: მოდით, ჯერ გავარკვიოთ რა არის მღვდლობა?

„მღვდლობა არის საიდუმლო, რომელშიაც კანონიერად არჩეულ მორწმუნეს სული წმიდა, მღვდელ-მთავრის ხელდასხმით, დაადგენს აღსრულებად საიდუმლოთა და მწყემსად ქრისტეს ეკლესიისა.

საიდუმლო მღვდლობისა დაწესებულია იესუ ქრისტესგან... ამაღლების შემდეგ, მაცხოვარმა გარდამოუვლინა მოციქულებს სული წმიდა, რომელმაც მისცა (მათ) სამსახურებლად საჭირო ძალი.

ხილული მხარე საიდუმლოსი მღვდელ-მთავრის ხელდასხმაა, რომელიც შეკავშირებულია ლოცვასთან.

უხილავი მოქმედება ამ საიდუმლოსი ის არის, რომ მორწმუნეს მღვდელთ-მთავრის ხელდასხმით ეძლევა, თანახმად მის მომავალ მსახურებისა, სამღვდლო მადლი სულისაგან წმიდისა“(სახელმძღვანელო მართლ. ეკლესიის კატეხიზმოს შესასწავლად. თბ. 1990 წ. გვ. 72).

ნეტ. სიმეონის განმარტებით კი ხელდასხმა კაცთ ანიჭებს შემოქმედის ძალაუფლებასა და ძლიერებას.

„... დასაბამიდანვე დაგვაყენა რა მეუფედ ყოველთა ქმნილებათა, ამჯერად (ანუ ხელდასხმის საიდუმლოში – არქიეპ. პ.) მღვდლობის მიერ, კვლავადვე გვყოფს განმკარგულებლად უზენაეს სიკეთეთა, რის შესახებაც დავითიც ბრძანებს: „დაადგინე იგინი მთავრად ყოველსა ქუეყანასა ზედა“ (ფსალმ. 44:16(17), რამეთუ გადმოგვცა მან კლიტენი სასუფეველისა“.

ამრიგად, თუ მირონცხებაში ადამიანს სხეულის ნაწილთა მირონის ცხებით ეძლევა „ნიჭნი სულისა წმიდისა, აღმაღორძინებელი და განმაძლიერებელნი სულიერს ცხოვრებაში“, მღვდლობის საიდუმლოში ქიროტონიით (ანუ ხელდასხმით) ეძლევა სამსახურებლად საჭირო ძალი - „სამღვდლო მადლი სულისა წმიდისა“.

ვიცით, რომ ადრე ღმრთის ხატის განმაახლებელი და სულის აღმაღორძინებელი მადლი სულისა წმიდისა წმ. მოციქულებს გადმოჰყავდათ მონათლულის თავზე ხელის დადებით, რომელიც მოგვიანებით მოციქულთა მიერვე მირონცხებით შეიცვალა.