აპოლოგეტიკა - გზა - მართლად სავალი. III - წინათქმა - oldorthodox

არქიეპისკოპოსი პავლე (ხორავა)

გზა - მართლად სავალი

ნაწილი III

შეუმუსრავი ეკლესია

17-ე საუკუნის რუსეთის საეკლესიო რეფორმის მიზეზები და შედეგები მსოფლიო მართლმადიდებლობისთვის.  
ძველმართლმადიდებლობის დოგმატურ-კანონიკური და ისტორიულ-ლიგურგიკული გამართლება

მკითხველო, წინამდებარე წიგნი, რომლის ინტერნეტ-ვერსიასაც ჩვენს ოფიციალურ საიტზე გთავაზობთ, მართლმადიდებლური სარწმუნოების საძირკვლის გამაგრების, შენთვის ჭეშმარიტი ქრისტეანული გზის ჩვენებას ისახავს მიზნად. აქ თავმოყრილია დიდძალი კვლევითი მასალა, რომელიც ეხება დოგმატიკის, ლიტურგიკის, ეკლესიის ისტორიის და ესქატოლოგიის სფეროებს. წიგნი მდიდარია ფაქტობრივი და დოკუმენტური მასალით და მოიცავს პერიოდს I საუკუნიდან ვიდრე XXI საუკუნემდე. ავტორი გვაძლევს ნათლისღების საიდუმლოს, სხვადასხვა ლიტურგიკული წეს-ჩვეულების, 17-ე საუკუნის საეკლესიო რეფორმისა და მისი შედეგების შემჭიდროებულ, მაგრამ ამავე დროს ღრმა ანალიზს.

წიგნში მხილებულია ძველმართლმადიდებლური ეკლესიის წინააღმდეგ მიმართული ცილისწამებებისა და ბრალდებების უსაფუძვლობა; ავტორის მიზანია, ჭეშმარიტების ერთგულ ყოველ ქრისტეანს მიუთითოს გზა მართლად სავალი. იმის გასარკვევად, რომ ეს გზა სწორედ ძველმართლმადიდებლურ ქრისტეანობასთან მიდის, არა მარტო აქ მოტანილი საეკლესიო წესებისა და სხვადასხვა მოვლენის განმარტება დაგეხმარება, არამედ კრებულში თავმოყრილი სადისკუსიო მასალებიც დიდად წაგადგებგა და ორ მოპაექრე მხარეს შორის მტყუან-მართლის გარჩევაც არ გაგიჭირდება.

წიგნის პირველი ნაწილი ეძღვნება ნათლისღების საიდუმლოს, მისი შესრულების კანონიკურ და არაკანონიკურ ფორმებს; მეორე ნაწილი - 17-ე  საუკუნის რუსეთის საეკლესიო რეფორმას და მის შედეგებს როგორც საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიისთვის, ასევე მსოფლიო მართლმადიდებლობისთვის; მესამე ნაწილი კი მთლიანად ეძღვნება ეკლესიის უძლეველობას.

ჭეშმარიტი ქრისტიანული სიყვარულით უძღვნის ამ წიგნს ძველმართლმადიდებლური ეკლესიის არქიეპისკოპოსი პავლე (ხორავა) წმიდა სარწმუნოების გზაზე შემდგარ ყოველ მართლმადიდებელს.

წიგნი გამოიცა ძველმართლმადიდებელ ქრისტეანთა შემოწირულობით.

შინაარსი

თავი I

___________________________________________________________________________________________________________________________________

წინათქმა

საზოგადოდ, ძველმართლმადიდებელთა ოპონენტები, სადაც გინდ იყვნენ, თავიანთ ქადაგებებსა თუ თხზულებებში ეხებიან ძველმართლმადიდებელთა ეკლესიის კანონიერების საკითხსაც და ცდილობენ, საქმე ისე წარმოაჩინონ, თითქოსდა ამ ეკლესიას ამგვარი საფუძვლები არა აქვს. ამის მიზეზად კი მიაჩნიათ ძველმართლმადიდებლური ეკლესიის სამსაუკუნოვანი, უფრო ზუსტად, 256-წლოვანი დაქვრივება. ანალოგიურად იქცევიან საქართველოშიც. ამ რამდენიმე წლის წინ ძველმართლმადიდებლური ეკლესიის კანონიკურობაზე დავა გვქონდა რელიგიური ალმანახის, "ივერიის გაბრწყინების" აწ გარდაცვლილ რედაქტორ გიორგი გაბაშვილთან. ჩვენს ნაშრომში სახელწოდებით "მართლმადიდებლობის აპოლოგია" (თბილისი 2004 წ.) შევეცადეთ, მოკლედ და მარტივად, კითხვა-პასუხის სახით განგვემარტა ეკლესიის დაქვრივებისა და ჩვენი ეკლესიის კანონიკურობის დამადასტურებელი საკითხები. სამწუხაროდ, ჩვენი ამჟამინდელი ოპონენტის, ყოფილი ძველმართლმადიდებლის ზვიად ნოდიას პუბლიკაციათა კრებულში "ფიქრები ბოლო ჟამის საქართველოზე" (თბ. 2016 წ.), ეს თემა კვლავ წამოწეულია, თან სრულიად არაობიექტურად და ჩვენი ხსენებული ნაშრომის დამახინჯებული დამოწმებით, ციტატების ქვეტექსტიდან ამოგლეჯით და საკითხის არაჯეროვანი გააზრებით.

საინტერესოა აღინიშნოს, რომ "ბოლო ჟამინდელი საქართველოს" ბედით დაფიქრებული ზ. ნოდია თავის წიგნში რატომღაც მარტოოდენ საქართველოში ძველმართლმადიდებლური ეკლესიის არსებობისა და მოქმედების გამოა დადარდიანებული, თავს ესხმის მის პირველიერარქს, ცდილობს მის მაქსიმალურ დამცირებას, ძველმართლმადიდებელ ქრისტეანებს წარმოაჩენს უვიცებად და გაუნათლებლებად და ერთი სიტყვითაც კი არაფერს ამბობს საქართველოში გავრცელებულ და ფეხმოკიდებულ ნამდვილ მწვალებლებზე - რასელისტებზე, ბაპტისტებზე, ადვენტისტებზე; არაფერს ამბობს ლათინ პაპისტებზე (ე. წ. "კათოლიკეებზე"), თითქოსდა დღეს ისინი საქართველოში არც არსებობდნენ და არც არავითარ პრობლემას არ უქმნიდნენ ზ. ნოდიასგან "გასაბრწყინებელ" ივერიას.

აშკარაა, რომ ზ. ნოდიასთვის უმთავრესი პრობლემა, უმთავრესი სამიზნე ძველმართლმადიდებლობაა, "სტაროვერობაა". რატომ? ამაზე პასუხი არ გვაქვს. ერთადერთი რისი თქმაც შეგვიძლია არის ის, რომ ადრე თვით ზ. ნოდიაც "სტაროვერი" იყო. როგორც ჩანს, მას სურს, თავისი წარსულის ეს "სამარცხვინო ლაქა" ჩამოირეცხოს და საკუთარი თავი დაიზღვიოს, რათა ვინმემ ადრინდელი "სტაროვერულობა" სადმე არ წამოაყვედროს. ამიტომაც, ზ. ნოდია გააფთრებით უტევს მხოლოდ თავის ყოფილ მოძღვარს არქიეპისკოპოს პავლეს და ყოფილ თანამოძმე ძველმართლმადიდებელ ქრისტეანთ.

იმისთვის, რათა მკაფიო წარმოდგენა შეგვექმნას ზ. ნოდიას შეხედულებათა უსაფუძვლობაზე და მათ ზოგჯერ მკრეხელურ ხასიათზე, საჭიროდ მიგვაჩნია მკითხველს გავაცნოთ ის ძირითადი თემები, რომელთაც ძველმართლმადიდებლურ ეკლესიასთან დაკავშირებით ეხება ჩვენი ოპონენტი და დავიმოწმოთ ის ციტატები, რომლებითაც "ამაგრებს" ის თავის შეხედულებებს.

ერთ ადგილას ზ. ნოდია წერს: "... ე. წ. მეძველწესეებს იერარქია რომც ჰქონდეთ შეუწყვეტელი (ხაზგასმები ყველგან ჩვენია - არქიეპ. პ.), რაც აბსურდია (?) და რის დამტკიცებასაც ცდილობს ეპისკოპოსად წოდებული პავლე, ანუ ავთანდილ ხორავა, რომელიც ახალ მწვალებლობასაც (?) გვთავაზობს - იერარქიის - ეპისკოპოსის (ანუ წარმომშობელის) გარეშე არსებობის, ანუ უეპისკოპოსო ეკლესიის შესახებ, სქიზმატობა მაინცაა სახეზე" (ციტ. იქვე. გვ. 193).

ვინ არის ჭეშმარიტად სქიზმატი, - ზ. ნოდიას მოწონებული "ეკლესია", რომელსაც თვითონვე მიწასთან ასწორებს (უფრო დაწვრილებით იხ. ქვემოთ), თუ ძველმართლმადიდებლური, ზემოთ თვალსაჩინოდ ვნახეთ, როდესაც განვიხილეთ XVII ს-ის რუსეთის საეკლესიო რეფორმების პროვოკაციული და ანტიმართლმადიდებლური ხასიათი. ვნახეთ მათი უდიდესი არაკანონიკურობა და მწვალებლურობა; ვნახეთ ყაჩაღ იერარქთა თავდასხმა მართლმადიდებლურ სარწმუნოებაზე, მის სიწმიდეებზე; ვნახეთ, როგორ გაიმეორა საქართველოში ანალოგიური რეფორმა იეზუიტების აგენტმა ქართლის კათალიკოსმა ანტონ I-მა, როგორ დაამსგავსა ის რეფორმირებულ რუსულ "ეკლესიას". ამიტომაც, ამ თემაზე აქ აღარ შევჩერდებით. მხოლოდ მოკლე დასკვნის სახით ვიტყვით: XVII ს-ის რუსეთისა და ამ საუკუნიდანვე (განსაკუთრებით XVIII ს.-დან) მოყოლებული საქართველოს ეკლესიის ისტორიის საკითხებში ზ. ნოდია გახლავთ აბსოლუტური პროფანი და არა მარტო ისტორიის საკითხებში - ის პროფანია როგორც საეკლესიო-დოგმატურ, ასევე საეკლესიო-კანონიკურ და ლიტურგიკულ საკითხებშიც, რაშიც თვალნათლივ დავრწმუნდებით.

მეტიც, ზ. ნოდია არის მწვალებლური (ლათინური) შეხედულებების გამტარებელი და მქადაგებელი. ადამიანი, რომელსაც საკუთარ თავზე (ერთპიროვნულად) აღებული აქვს ივერიის გაბრწყინების მისია (!), ქადაგებს ლათინურ მწვალებლობებს. ამით ის ძალიან ემსგავსება თავის მეგობარსა და საქართველოში ლათინური წყალპკურებითი ნათლობის აპოლოგეტ ე. ჭელიძეს, რომელიც არა თუ ანგარიშს არ უწევს ეკლესიის მრავალსაუკუნოვან პრაქტიკას ამ საკითხში, არამედ, როგორც ჩვენი წინამდებარე ნაშრომის პირველ ნაწილში ("ნათლისღების შესახებ") ვნახეთ, ამახინჯებს წმიდა წერილს, ისტორიულ ფაქტებს და წმიდა მამათა გამონათქვამებსაც.

მაგრამ, მოდი, ჯერ ზ. ნოდიას "მტკიცებულებებს" მივხედოთ. მის ანტიძველმართლმადიდებლურ სტატიაში გამოვყოფთ რამდენიმე საკითხს, რომელიც ავტორს თავისი უკიდურესი უმეცრების გამო ძველმართლმადიდებელთა "სამხილი" ჰგონია.

1) ამ საკითხთაგან უპირველესია ეკლესიის დაქვრივების თემა, ანუ შეიძლება თუ არა ისე დაქვრივდეს ეკლესია, რომ მან დროებით დაკარგოს ეპისკოპოსი და მაინც ეკლესიად დარჩეს და არის თუ არა დამოკიდებული ეპისკოპოსზე ეკლესიის არსი?

2) მეორე საკითხი, რაც ჩვენს ოპონენტს ამოუჩემებია, გახლავთ რაღაც მითური "დოკუმენტაცია", რომელმაც თურმე ზ. ნოდიას ძველმართლმადიდებლური ეკლესიის კანონიკურობა უნდა დაუსაბუთოს.

3) მესამე საკითხი იერარქიულ ურთიერთმიმართებასა და უფლებამოსილებებს ეხება. კერძოდ, აქვს თუ არა მღვდელს უფლება, მირონცხებით შემოიერთოს მწვალებლობიდან გადმოსული ეპისკოპოსი?

არის კიდევ სხვა კანონიკური თემები, რომლებიც ჩვენს ოპონენტს აწუხებს, მაგრამ აქ მათ ჩამოთვლას არ შევუდგებით, რადგან თანმიდევრულად შევეხებით საკითხთა განხილვის პროცესში.

როგორც აღვნიშნეთ, ყველა ამ თემის განხილვისას ზ. ნოდია პარალელურად ეხება უამრავ სხვა თემას, რომლებთან დაკავშირებითაც ავლენს უკიდურეს უმეცრებას და ზოგჯერ მწვალებლურ (უფრო პაპისტურ) შეხედულებებსაც კი ამჟღავნებს. ამიტომაც, მოცემულ საკითხებზე მსჯელობა შეუძლებელი იქნება ზოგიერთი ფუძემდებლური ჭეშმარიტების საფუძვლიანი განხილვის გარეშე.

რადგან ეს განყოფილება ეხება საეკლესიო თემატიკას და თვით ეკლესიას, საჭიროდ მიგვაჩნია, ძალზე მოკლედ და ზოგადად ჩამოვაყალიბოთ სწავლება ეკლესიის შესახებ, ხოლო კონკრეტულ საკითხებს თემის განხილვის პროცესში შევეხოთ დეტალურად.

***

მარადიულმა ღმერთმა, წმ. სამების მეორე იპოსტასმა, სიტყვამ ღმრთისა და ძემ ღმრთისა, შობილმა მამისგან "უწინარეს ყოველთა საუკუნეთა", უფალმა ჩვენმა იესუ ქრისტემ, განკაცდა რა "სულისაგან წმიდისა და მარიამისაგან ქალწულისა", შეიმოსა სრული ადამიანური ბუნება, განიცადა ჯვარცმა და საკუთარი სისხლით კაცთა მოდგმა ცოდვის წყევისგან გამოისყიდა. ამ მსხვერპლით უფალმა განწმინდა, აკურთხა და ერთ წმიდა საკრებულოდ შეჰკრა მისდამი მორწმუნენი. "ქრისტემ შეიყვარა ეკლესია და თავი გასწირა მისთვის, რათა სიწმიდით შეემოსა, მას შემდეგ, რაც გაწმინდა წყლის საბანელით და სიტყვით, და ამრიგად განემზადებინა იგი თავის დიდებულ ეკლესიად, ყოველგვარი ნაკლის, მანკის და სხვა მისთანათა გარეშე, არამედ რათა წმიდა და უმწიკვლო ყოფილიყო" (ეფეს. 5:25-27).

წმიდა მოციქულ პავლეს სწავლებით, ეკლესია ქრისტეს სხეულია, რომლის წევრიც არის ყოველი ქრისტეანი: "ხოლო თქვენ ერთად ქრისტეს სხეული ხართ, ცალ-ცალკე კი - მისი ასონი" (1 კორინთ. 12:27). მოციქულის რწმენის მიხედვით, ჭეშმარიტი ეკლესია - ეს ბიბლიის მკითხველ მორწმუნეთა უბრალო შესაკრებელი კი არ არის, არამედ საიდუმლო ღმერთკაცობრივი ორგანიზმი - ქრისტეს სხეული, რომელიც ცხოვრობს სულიწმიდით. ქრისტეს შესახებ მოციქული ბრძანებს, რომ მამა ღმერთმა "ყველაფერი ფეხქვეშ გაუგო და დაუმორჩილა, და მისცა მას მთავრობა ყოველი ეკლესიისა, რომელიც არის მისი სხეული, ყოვლის აღმვსები ყოვლით" (ეფეს. 1:22-23). როგორც ღვთისმეტყველები ამბობენ, "ეკლესიის როგორც "ქრისტეს სხეულის" განსაზღვრება განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია იმ მიმართებით, რომ ის წარმოდგენას გვაძლევს ეკლესიის შინაგანი ცხოვრების ხასიათზე" (Апостол Павел о Церкви и ее членах. http://www.blagobor.by/article/person/paul-church).

როგორც ჩვეულებრივი სხეული ქრისტეს სხეულიც, ანუ ეკლესიაც იზრდება და დიდდება. როგორც ადამიანის სხეულში ყოველ ასოს თავისი განსაკუთრებული დანიშნულება გააჩნია და ემსახურება მთელს სხეულს, ასევე ეკლესიის სხეულიც შედგება თითოეული მორწმუნისგან, "ვის მიერაც მთელი სხეული, ურთიერთმჭიდე სახსრებით მტკიცედ შეკრული, თვითეული ასოს ზომიერი ურთიერთშეწევნით იზრდება, რათა აღეშენოს სიყვარულში" (ეფეს. 4:40).

ქრისტეანებს წმიდა წერილი ქრისტეს სხეულის წევრებს უწოდებს: "ვინაიდან როგორც ერთ სხეულს ჩვენსას მრავალი ასო აქვს, მაგრამ ყველა ასოს როდი აქვს ერთი და იგივე საქმე, ასევე ჩვენც, მრავალნი, ერთი სხეული ვართ ქრისტეში, ხოლო ცალ-ცალკე ერთმანეთის ასოები ვართ" (რომ. 12:4-5); და ჩვენ ყველანი მოწოდებულნი ვართ მის სხეულად, რათა ჩვენც აღვივსნეთ მასში, "ვინც არის თავი ყოველი მთავრობისა და ხელმწიფებისა" (კოლას. 2:10). "... არავის არასოდეს მოსძულებია თავისი ხორცი, არამედ ისე უვლის და ასაზრდოებს, როგორც უფალი - ეკლესიას. რადგანაც მისი სხეულის ასოები ვართ, მისი ხორცთაგანნი და მისი ძვალთაგანნი" (ეფეს. 5:29-30). და მთავარი იდეა, რომელსაც მოციქული პავლე დებს ეკლესიის, ანუ ქრისტეს სხეულის ხატში, შეიძლება განვსაზღვროთ როგორც მდგომარეობა კაცობრიობისა, როდესაც ღმერთი იქნება ყველაში და ყველანი ღმერთში.

მოციქულ პავლეს სწავლებით ეკლესია ქრისტეს პატარძალია. აქ ეკლესიის მიზანი ოჯახური ცხოვრების მიზნის მსგავსია. ქორწინებამ ხელი უნდა შეუწყოს მეუღლეებს შორის სულიერ ერთობას, რომლებიც სრულყოფილების გზით მარადიული ცხოვრებისთვის ემზადებიან. სწორედ ასეთი, მაგრამ კიდევ უფრო ფართო მნიშვნელობის მიზანი აქვს ეკლესიის არსებობას.

მოციქული პავლე ამბობს: "ცოლებო, დაემორჩილეთ თქვენს ქმრებს, როგორც უფალს. რადგანაც ქმარია ცოლის თავი, ისევე, როგორც ქრისტე თავია ეკლესიისა და თვითონვეა სხეულის მხსნელი. მაგრამ როგორც ეკლესია ემორჩილება ქრისტეს, ასევე ცოლებიც თავიანთ ქმრებს - ყველაფერში. ქმრებო, გიყვარდეთ თქვენი ცოლები, როგორც ქრისტემ შეიყვარა ეკლესია და თავი გასწირა მისთვის" (ეფეს. 5:22-25). "ქრისტეანობის არსი ითხოვს, რათა ყველა მორწმუნე შეადგენდეს ერთ სხეულს. სხეულისა და სულის ერთობის ძალით ქრისტეანებს ერთი აქვთ სასოებაც. ყველას აღეთქვა ერთი სასუფეველი და მისი კარები ყველასთვის თანაბრად ღიაა" (იქვე).

ეკლესიის ერთობა. ეკლესიის, როგორც ცოცხალი ორგანიზმის ცნებიდან, რომელსაც ჰყავს ერთი თავი - ქრისტე და რომელსაც განაცხოველებს სული ღმრთისა, გამომდინარეობს ეკლესიის ერთობა და ერთადერთობა. ერთობა ეკლესიის ერთ-ერთი არსებითი თვისებაა, რადგან ეკლესიის თავს ქრისტეს, მხოლოდ ერთი სხეული შეიძლება ჰქონდეს, და არა ორი ან სამი. "ჭეშმარიტი ეკლესია არის ერთი, - ვკითხულობთ მართლმადიდებლურ კატეხიზმოში, - ქრისტემ დააფუძნა ერთი ეკლესია. როცა ბრძანებდა ეკლესიის შესახებ იგავებს, ისე ჰქონდა ეკლესია წარმოდგენილი, - ერთ სამწყსოდ, რომელთაც ჰყავს ერთი მწყემსი, ერთ ეზოდ ცხოვართათვის, ერთ ვენახად; უბრძანა მოციქულებს ექადაგნათ ერთი სარწმუნოება, დააწესა ერთი ზიარება და ერთი ნათლისღება" (სახელმძღვანელო მართლმადიდებელი ეკლესიის კატეხიზმოს შესასწავლად. თბილისი 1990 წ. გვ. 52).

ეკლესიის სიწმიდე. "ეკლესია არის წმიდა იმიტომ, რომ წმიდაა მისი დამფუძნებელი და თავი - იესუ ქრისტე. ეკლესიის სიწმიდესთან დაკავშირებულია მისი უცთომელობა. უცთომელობა დაფუძნებულია სიწმიდეზე, - ეკლესია უცთომელია იმიტომ, რომ წმიდაა, თვით მაცხოვარი არის თავი ეკლესიისა და ჰგიებს ეკლესიაში საუკუნოდ, აღავსებს ეკლესიას. მაშ, შეუძლებელია, რომ ეკლესია შესცდეს, როგორც შეუძლებელია, შესცდეს მისი დამაარსებელი ქრსიტე და განმაცხოველებელი სულიწმიდა. ამიტომ შეუმწიკვლოდ ინახება ეკლესიაში საღმრთო ჭეშმარიტება" (იქვე).

ეკლესია არის კათოლიკე (საყოველთაო), ანუ განუსაზღვრელი დროით, ადგილითა და ერით; "ეკლესია შეიცავს ყველა დროის და ყოველგან მყოფ ჭეშმარიტ მორწმუნეებს. ქრისტეს ეკლესია არ განისაზღვრება ადგილით. შეიცავს ცასა და ქვეყანას, რადგანაც ამ ეკლესიას ეკუთვნიან, როგორც ქვეყანაზე მყოფნი მორწმუნენი, ისე მიცვალებულნი აღდგომის სასოებით და სარწმუნოებით" (იქვე, გვ. 61). ეკლესიის საყოველთაოობა "არ მოითხოვს უთუოდ, რომ ყველგან არსებობდეს ქვეყნად; ეკლესია ვრცელდება თანდათანობით; ის არის კათოლიკე (საყოველთაო) - თავისი დანიშნულებით, ამიტომ ეკლესიას მოციქულთა დროშიც და პირველ საუკუნეებშიც ეწოდებოდა კათოლიკე (საყოველთაო), თუმცა არ იყო ისე ვრცელი, როგორც შემდეგ და მისი საზღვრები დევნულების დროს შემოკლდებოდა ხოლმე" (იქვე).

ღმრთის ეკლესია არის სამოციქულო, "ე. ი. გავრცელებული მოციქულთაგან, მათი ქადაგებით, შრომით და ღვაწლით, და იცავს მოციქულთაგან გარდამოცემულ სწავლა-მოძღვრებას უცვალებლად და მტკიცედ. ამიტომ, თუ რომელსამე ეკლესიას არ ჰყავს საფუძვლად მოციქული, ის არც არის ქრისტეს ეკლესია. ჭეშმარიტ ეკლესიაში უნდა იყოს ყოველივე ის, რაც იყო მოციქულთა დროის ეკლესიაში" (იქვე).

ვერავითარი ამსოფლიური დევნა თუ შეჭირვება ვერ შემუსრავს ეკლესიას. ის შეუძლებელია გაქრეს ან დაკარგოს ჭეშმარიტება და სიწმიდე, რამეთუ, როგორც მარადიულია და უცვალებელია თავი მისი ქრისტე, ასევე მარადიული და უცვალებელია მისი სხეული - ეკლესია, რომელიც არ შეიძლება არსებობდეს ქრისტეს გარეშე.

ეკლესიაში არასოდეს შეწყდება ღვთის დიდება და მსახურება და, როგორც წმიდა მოციქული პავლე მოწმობს, იქნება "დიდება ეკლესიაში, ქრისტე იესუსა და ყველა თაობაში, უკუნითი უკუნისამდე. ამინ" (ეფეს. 3:21). მოციქული პავლე ასეც გვმოძღვრავს:  "ამრიგად, შეგაგონებთ მე, ტყვე უფლისა, მოიქეცით იმ ხმობის ღირსად, რომლითაცა ხართ ხმობილნი. მთელი ქედმოდრეკილობით და თვინიერებით, დიდსულოვნებითა და სიყვარულით შეიწყნარეთ ერთმანეთი. ეცადეთ მშვიდობის საკვრელით შეინარჩუნოთ სულის ერთობა. ერთია ხორცი და ერთია სული, ისევე, როგორც ხმობილნი ხართ თქვენი ხმობის ერთი იმედით. ერთია უფალი, ერთია რწმენა, ერთია ნათლისღება. ერთია ღმერთი და ყოველთა მამა, ყველაზე უზენაესი, ყოვლის გამრიგე და ყველაში დავანებული" (ეფეს. 4:1-6).

რადგანაც, ყოველნი გარდაცვალებულნი მართალნი და წმინდანნი ცოცხალ არიან ღმრთის წინაშე (შეად. მათე 22:23) და მარადიულ სასუფეველში განისვენებენ, ეკლესიაც არა მხოლოდ ჩვენ, ანუ ამქვეყნად მოღვაწე მართლმორწმუნე ადამიანებს, არამედ ყოვლად წმიდა ღვთისმშობელს, ღმრთისმადიდებელ უხორცო ძალთ, პირველშესვენებულ მამებს, წინასწარმეტყველებს, მოციქულებს, მოწამეებს, ღირს მამებსა და მართალ სარწმუნოებაში ღმრთივსათნო ღვაწლში გარდაცვალებულთაც შეჰკრებს. სწორედ ამიტომ ვევედრებით მათ გარდაცვალებულ სულთა საოხად და გვწამს, რომ ჩვენი ლოცვები და ვედრებანი შესმენილ იქნება ღმრთის მიერ სწორედ იმიტომ, რომ როგორც წმინდანნი, ასევე ჩვენ და გარდაცვალებულნი ერთმორწმუნე მამანი და ძმანი ჩვენნი, - ასონი ვართ ერთი, წმიდა ეკლესიისა, რომელსაც ჩვენ მივეკუთვნებით, სადაც თავი ეკლესიისა არის ქრისტე, ხოლო ეკლესია წმ. წერილში მის სხეულად არის სახელდებული (ეფეს. 1:23; კოლას. 1:24, 28).

ამრიგად, ეკლესია, როგორც მართალთა საკრებულო, ღვთიური და მადლშემოსილი სიცოცხლეა მთელ სამყაროში. ის არის ტრანსცენდენტური (საიქიო) და იმანენტური (სააქაო) ყოფიერების ერთობა, რომლის შემეცნება ადამიანურ გონებას აღემატება, ამიტომაცაა იგი რწმენის საიდუმლო, რომელიც მხოლოდ მის წევრთა ეკლესიური ცხოვრების გამოცდილებაში იხსნება. ეკლესია არის კიბე ცასა და მიწას შორის, რომლის მეშვეობითაც ხორციელდება ღმრთისა და ადამიანის კავშირი.

ეკლესიის ამქვეყნიური დანიშნულების შესახებ წმიდა მოციქულები და წმიდა მამები გვასწავლიან რომ ეკლესია (მებრძოლი), ეს არის "ღვთისგან დაწესებული ერთობა კაცთა, რომლებიც შეერთებულნი არიან მართლმადიდებლური სარწმუნოებით, ღვთის სჯულით, იერარქიით და წმიდა საიდუმლოებებით. მასში დამკვიდრებულია სულიწმიდის მადლი, მასში მუდამ ჰგიებს ქრისტე მაცხოვარი, რომელმაც უბრძანა მოციქულებს: "ასწავლეთ მათ დაიცვან ყველაფერი, რაც გამცნეთ; და, აჰა, მე თქვენთანა ვარ დღემუდამ ვიდრე ქვეყნის დასასრულამდე. ამინ" (მათე 28:20). ეკლესია არის ქრისტეს საქმის გამაგრძელებელი, რომლის მოსვლის აზრი და დანიშნულება წარწყმედილთა მოძიება და ცხოვნება იყო, ამიტომაც "შეერთება მათი ქრისტესთან და მამა ღმერთან და ამგვარად მოყვანება მათი ღვთის სასუფეველში არის აზრი და დანიშნულება ეკლესიისა" (სახელმძღვანელო მართლმადიდებლური ეკლესიის კატეხიზმოს შესასწავლად. თბ. 1990 წ. გვ. 51-52).

ამრიგად, მისი უმთავრესი დანიშნულება ადამიანთა სულების ცხონებაა, მაგრამ, სამწუხაროდ, იმ ადამიანთა შორის, რომლებიც თავიანთ თავს ქრისტეანებად მიიჩნევენ, ხშირად არც მშვიდობაა და არც სარწმუნოებრივ-ნათლისღებითი ერთობა. დაფუძნებულია ათასობით დიდი თუ მცირე სექტა, რომელთა რიცხვი დღითი დღე იზრდება. ამასთანავე, თითოეული სექტა მიიჩნევს, რომ სწორედ ის არის ქრისტეს ერთადერთი, ჭეშმარიტი და წმიდა მსახური. ყველას სხვადასხვაგვარად ესმის წმიდა წერილი და წმიდა გადმოცემა, ეს კი ნიშნავს, რომ არა მხოლოდ მათი აღმსარებლობანი, არამედ მათი ცხოვრების წესებიც კი განსხვავებულია. როგორც ისტორიიდან, ასევე ჩვენი თანამედროვე ცხოვრებიდანაც ადვილი შესამჩნევია მათ შორის გაჩაღებული მტრობა; რელიგიური ომები, აჯანყებანი, სისასტიკე, დაუნდობლობა, ძალადობა... და ეს ყოველივე იმათ შორის ხდება, რომლებიც ქრისტეანებად, ანუ ქრისტეს მიმდევრებად იწოდებიან, ქრისტესი, რომელიც არის "ღმერთი სიყვარულისა და მშვიდობისა" (2 კორ. 13:11). სწორედ ამიტომაც, სრულიად ბუნებრივია, რომ მრავალს ებადება კითხვა, სადღაა ის ერთადერთი, ჭეშმარიტი ეკლესია ღვთისა, რომლის თავი არის ქრისტე? და რა არის ნიშნები ეკლესიისა?

წმ. კირილე იერუსალიმელი (IV ს.) ბრძანებს: "ვინაიდან სიტყვა "ეკლესია" სხვადასხვა აზრით იხსენიება, როგორც მაგალითად, ეფესოში სანახაობაზე შეკრებილი ხალხის შესახებ წერია: "რადგანაც საფრთხე გვემუქრება, რომ ბრალს დაგვდებენ დღევანდელი არეულობის გამო, ვინაიდან ვერავითარი საბაბით ვერ გავამართლებთ ამ თავყრილობას. ეს თქვა და დაითხოვა კრებული" (საქმე 19:40) და რამდენადაც სამართლიანად შეიძლება ეწოდოს მაცდურთა ეკლესია მწვალებელთა თავყრილობებს: მარკიონელებს, მანიქეველებს და სხვებს, ამიტომაც, სარწმუნოების სიმბოლო (მრწამსი) გასაფრთხილებლად ასე გვასწავლის: "ერთი, წმიდა, კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესია", რათა შეგინებულ თავყრილობებს გაექცე და იმყოფებოდე წმიდა, კათოლიკე (საყოველთაო) ეკლესიაში. ამიტომაც, ნუ იკითხავ უბრალოდ: "სად არის ეკლესია", არამედ იკითხე: "სად არის კათოლიკე (საყოველთაო) ეკლესია", რამეთუ ეს გახლავთ სახელი ჩვენი წმიდა და დედა ეკლესიისა, რომელიც არის სძალი უფლისა ჩვენისა იესუ ქრისტესი" და ეძიე მისი ნიშნები.

ეკლესიაში უხილავია ღვთიური მადლმოსილი ძალა, რომელიც თავისი მოქმედებებით ასულდგმულებს მას; კერძოდ, საეკლესიო საიდუმლოთა გარეგნული ფორმების განუხრელი დაცვით აღესრულება მასში ღვთიური ძალის მოქმედება, ანუ მოგვეწოდება მადლი ღვთისა.

უფლის ნებით, სწორედ საეკლესიო საიდუმლოთა გრეგული ფორმებითა და წმიდა დადგენილებებით განცხოველდება ეკლესია, რომელიც წმიდად და შეურყვნელად უნდა დავიცვათ. ეს არის კონკრეტული ფორმა ეკლესიისა და ამ თვალსაზრისით მას, როგორც ღვთისგან დადგენილ ერთობას, თავისი განსაზღვრული წყობა აქვს. ამიტომაც, არ არის ის უსახური ან წუთისოფლის მოთხოვნილებებსა და ადამიანის ცოდვილ მიდრეკილებებს დაქვემდებარებული დაწესება, არამედ მარადიული სიცოცხლეა ღმერთში.

ხოლო პირველი და უმთავრესი ნიშანი ქრისტეს ეკლესიისა არის ჭეშმარიტი სარწმუნოება, მოცემული უფლის ჩვენის იესუ ქრისტეს მიერ, რომლის შესახებ ჯერ კიდევ ძველაღთქმისეულ წინასწარმეტყველთაგან იყო ნაუწყები, ხოლო ახალაღთქმისეულ პერიოდში წმ. მოციქულებმა მთელ მსოფლიოში იქადაგეს.

როგორც უკვე ვთქვით, ჭეშმარიტი ეკლესია ქრისტეს სხეულად იწოდება, რომლის თავი არის ქრისტე, ამიტომაც, ეკლესია ქრისტეს მიერვე დაფუძნებულ იერარქიულ წყობას ექვემდებარება, რათა უმაღლეს იერარქიულ წოდებათაგან განწმენდის მადლი, კურთხევა და მოძღვრების სიბრძნე გადმოეცეთ უქვემოეს წოდებებს.

ყოველივე, რაც საეკლესიო ცხოვრების მოწმობისა და მართალი სარწმუნოების განსამტკიცებლად მოციქულთაგან წერილობით ან ზეპირად მიგვიღია, წმ. გადმოცემად იწოდება, საღმრთო გამოცხადების ნაწილს წარმოადგენს და ეკლესიისთვის არის ბოძებული, ამიტომაც ბრძანებს წმ. ირინეოს ლიონელი (130 - 202,): "სხვაგან არ უნდა ვეძებოთ ჭეშმარიტება, რომელსაც ადვილად მივიღებთ ეკლესიისგან, რადგან მოციქულებმა როგორც სალაროში ისე შეინახეს ეკლესიაში ყველაფერი, რაც ჭეშმარიტებას შეეხება" (მწვალებლობათა წინააღმდეგ. წიგნი III თ. IV). სწორედ მათზე დაყრდნობით განმარტეს წმიდა მამებმა მართალი სარწმუნოების დოგმატები როგორც წმ. მსოფლიო და ადგილობრივ საეკლესიო კრებებზე, ასევე თავიანთ თხზულებებში და საეკლესიო სჯულდებანიც დაადგინეს. ეკლესიაში სულიერი შემეცნების მადლი მარადიულია, შედეგად მისი სარწმუნოება მოციქულთა დროიდან ვიდრე აღსასრულამდე სოფლისა ერთი და იგივეა. ამიტომაც, ქრისტეს წმიდა და ჭეშმარიტი ეკლესია არც წმიდა წერილში, არც წმიდა გადმოცემაში და არც საეკლესიო კანონებსა და განწესებებში თავის თავს არ ეწინააღმდეგება. ჭეშმარიტი ეკლესია არ უარყოფს და არ აკნინებს თავისი ძველი მოძღვრებიდან და გადმოცემებიდან რაიმეს, არამედ მხოლოდ მისთვის ბოძებულ სულიერ სიბრძნეს ამრავლებს, რომელიც თავის მხრივ, მართლმადიდებელ ღვთისმეტყველთა თხზულებებში, საეკლესიო დადგენილებებსა და ღვთაებრივ ჰიმნებშია გადმოცემული.

ეკლესიის სიცოცხლისუნარიანობა დოგმატური, კანონიკური, ლიტურგიკული და ტრადიციული (საწესჩვეულებო) ხასიათით არის განპირობებული, რაც მისი სიწმიდის, საყოველთაოობისა და სამოციქულო წარმომავლობის ერთადერთი პირობაა. ამიტომაც, მსოფლიო საეკლესიო კრებათაგან განმტკიცებულ დოგმატურ-კანონიკურ განწესებებთან და ლიტურგიკულ პრაქტიკასთან ადგილობრივ საეკლესიო პრაქტიკათა შეჯერების გარეშე ამა თუ იმ ეკლესიის სჯულმოსილების გარკვევა პრაქტიკულად შეუძლებელია. სწორედ ამგვარი საშუალებით წარმოჩინდა, რომ დღეისთვის მსოფლიოში ერთადერთ და შეურყვნელ ქრისტეანულ სწავლებას ძველმორწმუნე რუსეთის მიერ შენარჩუნებული ძველმართლმადიდებლობა წარმოადგენს. და ამის დამტკიცება არ არის ძნელი თუ გავეცნობით წმ. მამათა შეურყვნელ სწავლებებსა და დადგენილებებს და, ამასთანავე, თვალს გადავავლებთ ეკლესიის ისტორიას მისი დაფუძნებიდან დღემდე.

ქვემოთ, თავის ადგილას, თვალსაჩინოდ ვნახავთ, თუ რამდენად ახასიათებს ჩვენ მიერ საკმაოდ ზოგადად ჩამოყალიბებული ნიშნები იმ აღმსარებლობას, რომლებიც "ძლიერთა ამა სოფლისათა" მეურვეობის ქვეშ იმყოფება და საკუთარ თავს "მართლმადიდებლურს" უწოდებს. მისი რაობისა და ეკლესიის ნიშნებისგან დაცილებას კარგად წარმოგვიჩენს ამავე ეკლესიის ცნობილი მოძღვარი დეკანოზი გრიგოლ დიაჩენკო (1850-1903), რომელმაც ასევე ჩამოაყალიბა ეკლესიის ამოსაცნობი ნიშნები და კარგი ნიმუში მოგვცა რეფორმატორული "მართლმადიდებლობის" სიყალბის წარმოსაჩენად. აქ კი, სულ მოკლედ, ორიოდ სიტყვით აღვნიშნავთ სხვა გავრცელებული კონფესიების ღირსებასა და წარმომავლობას.

***

კათოლიციზმი. რომაულ-კათოლიკურ (ე. წ. პაპისტურ) ეკლესიას არც ერთი ზემოთ ჩამოთვლილი ნიშანი არ გააჩნია. აღმოსავლეთის მართლმადიდებლურ ეკლესიასთან მრავალსაუკუნოვანი სარწმუნოებრივი ერთობის შემდგომ, რომის ეპისკოპოსებმა (პაპებმა) IX-XI საუკუნეებში გადაუხვიეს მართლმადიდებლური სწავლების მთლიანობას, მოიგონეს ახალი დოგმატები და შერყვნეს ძველ მსოფლიო საეკლესიო კრებათაგან სამარადისოდ დამტკიცებული მრწამსი. დაარღვიეს წმიდა სამების დოგმატი, რითაც მოწყდნენ უძველეს საეკლესიო სწავლა-მოძღვრებას.

მოგვიანებით მათ დაამახინჯეს ყველა საეკლესიო საიდუმლოს (განსაკუთრებით წმ. ნათლისღებისა და ღმრთაებრივი ლიტურგიის) შედგენილობა, თანმიმდევრობა და მათში ჩადებული დოგმატური შინაარსი. მრევლზე ძალაუფლების მოპოვებისა და მის ხარჯზე გამდიდრების მიზნით, პაპებმა შეცვალეს სწავლება სულის ცხოვნების შესახებაც. კერძოდ, ისინი ამტკიცებენ, თითქოსდა უფლება აქვთ, კერძო მსახურებაში აიღონ ფულადი ანაზღაურება და ღვთის წინაშე წმინდანთა მიერ მოპოვებული "ზედმეტი დამსახურებანი" მიჰყიდონ ცოდვილ ადამიანებს და ამგვარად "მიუტევონ" მათ ცოდვები.

ლათინები აშკარად უარყოფენ და "ყალბად" მიიჩნევენ წმ. მოციქულთა და წმ. საეკლესიო კრებათა მრავალ დადგენილებას. სამაგიეროდ, აღმოსავლეთის მართლმადიდებლურ ეკლესიასთან განხეთქილების შემდეგ მოწვეულ თავიანთ კრებებს აკერებენ მსოფლიო კრების სახელს, "მსოფლიო ეკლესიის" თავად კი, ქრისტეს სანაცვლოდ, რომის პაპს მიიჩნევენ.

პაპისტთა ყველა დოგმატური და საწესჩვეულებო სიახლე აჩვენებს, რომ მათი ეკლესია ღმრთის დიდებას და კაცთა სულების ცხონებას კი არ ემსახურება, არამედ ადამიანის ცოდვილ მიდრეკილებებს, განსაკუთრებით თავიანთი მეუფეების ძალაუფლებისმოყვარებასა და ვერცხლისმოყვარებას, რომის პაპთა ამპარტავნულ ამბიციებს.

***

პროტესტანტიზმი. ჭეშმარიტი ეკლესიის ნიშნები არა აქვს არც ლუთერანთა, ბაპტისტთა, ორმოცდაათიანელთა, იეღოვას მოწმეთა და პროტესტანტთა მრავალრიცხოვან "ქრისტეანულ" თუ იუდეო-ქრისტეანულ წარმონაქმნს!  ყველა ისინი დასაბამს იღებენ არა მოციქულთა დროიდან, არამედ XV-XX საუკუნეებიდან. პროტესტანტიზმს გამუდმებით გამოეყოფიან სექტები და იქმნება ახალ-ახალი "ეკლესიები". ისინი მისდევენ არა სამოციქულო მოძღვრებას, არამედ თავიანთ გამონაგონს და ბიბლიის საკუთარ ინტერპრეტაციებს გვთავაზობენ. მათ თუ დავუჯერებთ, მოციქულთა დროიდან მათი კონკრეტული სექტის დაარსებამდე არ ყოფილა არავინ, ვინც წმ. წერილის სწორ გაგებას შეძლებდა.

პროტესტანტებმა უარყვეს წმ. ეკლესიის ყველა მთავარი გადმოცემა და თავიანთ მოძღვრებაში თავი მოუყარეს ადრე არსებულ და შეჩვენებულ მწვალებლობებს; პატივს არ მიაგებენ ყოვლადწმიდა ღვთისმშობელს, წმინდანებს, უარყოფენ საეკლესიო იერარქიას, საიდუმლოებებს, მარხვებს, დღესასწაულებს, თაყვანისცემას, პირჯვრისწერას, ხატებს, არ ლოცულობენ გარდაცვლილთათვის და სხვა.

ამრიგად, როგორც კათოლიკენი (პაპისტები), ასევე პროტესტანტები ქრისტეს ერთ, წმიდა და სამოციქულო ეკლესიას არ ეკუთვნიან და ნათლისღებისა და მღვდლობის საიდუმლოს დარღვეევის (ზოგან კი უარყოფის) გამო დღეისთვის მწვალებელთა პირველ კატეგორიას შეესაბამებიან, რამეთუ მათ არა აქვთ სამოციქულო მემკვიდრეობა; თუ ქრისტეს ეკლესიისთვის სარწმუნოებრივი და წეს-განგებულებითი უცვლელობაა დამახასიათებელი, პაპისტები და პროტესტანტები, პირიქით, როგორც ყველა ერეტიკოსი, მათ მიერვე არჩეულ სწავლებაშიც კი არ მკვიდრდებიან სამუდამოდ, არამედ, წმ. იოანე ოქროპირის სიტყვებით რომ ვთქვათ: "გამუდმებით იგონებენ ახალ-ახალ ტყუილებს და დოგმატებს რყვნიან" (Беседа 8-я на 2 посл. св. ап. Павла к Тимофею).

***

რეფორმატორული "მართლმადიდებლობა". ახლა ვნახოთ, აქვთ თუ არა "მართლმადიდებლურად" წოდებულ საკრებულოებს ნიშნები ქრისტეს ერთი, წმიდა, საყოველთაო და სამოციქულო ეკლესიისა. "მართლმადიდებლურად" წოდებულ აღმოსავლეთის ეკლესიათა რაობის გამოსარკვევად საქართველოში გაბატონებული "მართლმადიდებელი" ეკლესიაც შეგვიძლია ავიღოთ, რომელსაც, თავის მხრივ, სარწმუნოებრივი და საწესჩვეულებო იგივეობა ახასიათებს აღმოსავლეთის ანალოგიურ საკრებულოებთან. თვალი უნდა მივადევნოთ რეფორმების იმ კურსს, რომელიც აქ XVIII საუკუნეში გატარდა და რომლის შემწეობითაც იმ დროისთვის უკვე შერყვნილ აღმოსავლეთის თანამოძმე ეკლესიებს დაემსგავსა.

საქართველოში მკვეთრი ანტიმართლმადიდებლური რეფორმატორული ღონისძიებები კათოლიკოს ანტონ I-ის სახელს უკავშირდება (უფრო დეტალურად ამაზე ზემოთ, წინამდებარე წიგნის მეორე ნაწილში ვიმსჯელეთ), რომელმაც ყველა საეკლესიო წიგნი იმ დროისთვის უკვე ახალბერძნულ ყაიდაზე გადაკეთებული რუსული ეკლესიის შესაბამისად "შეასწორა". ამით მან იდეოლოგიური ნიადაგი შეამზადა საქართველოს რუსეთთან შეერთებისთვის და ახალბერძნულ-რუსულ თარგზე აჭრა ქართული ეკლესია.

საქართველოს რუსეთთან მიერთებისა (XVIII ს.) და ავტოკეფალიის გაუქმების შემდეგ რუსმა ეგზარქოსებმა ანტონ I-ის მიერ დაწყებული საქმე დააბოლოვეს და ქართული, მართლმადიდებლურად წოდებული ეკლესია იმ დროისთვის უკვე მწვალებლობასა და სქიზმაში შთავარდნილი და იმდროინდელი ბერძნული პრაქტიკის მიხედვით გადაკეთებული რუსული ეკლესიის ზუსტ ასლად გარდააქციეს (ცნობილია და ეს ჩვენი წიგნის წინა ნაწილშიც ნათლად გამოჩნდა, რომ XVII საუკუნის რუსეთის ეკლესიის რეფორმის ორგანიზატორები - იეზუიტები და უნიატები, ასევე, ძალაუფლებას და პირველობის პატივს დახარბებული ბერძენი იერარქები იყვნენ).

ამრიგად, რუსულმა ადგილობრივმა ეკლესიამ, რომელიც IX-XI საუკუნეებში თვით ბერძენთაგან მიღებულ დოგმატიკასა და საეკლესიო წეს-განგებებს შეურყვნელად ინარჩუნებდა, XVII საუკუნის პირველ ნახევარში ახალბერძნული ეკლესიის შესაბამისი რეფორმა განიცადა, ხოლო ქართული მართლმადიდებლური ეკლესია, როგორც უკვე ვთქვით, ჯერ ამეკლესიაში დამკვიდრებულ სიახლეებს მიუსადაგეს და შემდეგ მატერიალურადაც გაძარცვეს და სულიერადაც.

1656-1667 წლებში მოსკოვში მოწვეულ საეკლესიო კრებებზე ბერძენმა, რუსმა და სხვადასხვა მართლმადიდებლური ქვეყნიდან ჩამოსულმა იერარქებმა (მათ შორის ქართველებმაც) დაგმეს ძველი, სრულიად მართლმადიდებლური საეკლესიო ჩვეულებანი და მათი მიმდევრები ანათემას გადასცეს. დაიწყო ძველმორწმუნეთა დევნა და მასობრივი ხოცვა-ჟლეტა. ენების ამოჭრა, მართლმორწმუნეთა ცოცხლად დაწვა, სხეულის ნაწილთა მოკვეთა და დასახიჩრება, შიმშილით განლევა და გაყინვა, ჩამოხრჩობა და სხვა მსგავსი არაადამიანური ქმედებანი ურჩთა "ქრისტეანობისკენ მოსაქცევი" ჩვეულებრივი მეთოდი გახდა.  

მაგრამ ძველმორწმუნეთა დევნა და შევიწროება მხოლოდ ფიზიკური დაპირისპირებით არ შემოფარგლულა. ნიკონიანელი ახალმოწესეები შეუდგნენ ძველი საეკლესიო წესების განქიქებას, ქრისტეანულ ღირებულებათა შერყვნას, მათ გამასხარავებას. შეითხზა უამრავი ყალბი "დოკუმენტი", მოიფიქრეს არარსებული საეკლესიო კრებაც კი, რომელიც თითქოსდა კიევში შემდგარიყოს ვინმე მარტინე სომხის მწვალებლობის სამხილებლად, რომელსაც ბრალად ორი თითით პირჯვრისწერის გავრცელება ედებოდა. ამ და სხვა უაზრო ცილისწამებებს ძველმორწმუნეთა მტკიცე წინააღმდეგობა მოჰყვა. "მართლმადიდებელ" რეფორმატორთა არც ერთი ცილისწამება არ დარჩენილა უპასუხოდ. ძველმორწმუნეებმა დაამტკიცეს მართლმადიდებლურობა ძველი საეკლესიო ჩვეულებებისა, რომელთაც ბერძენი და რუსი იერარქები წყევლა-კრულვას უთვლიდნენ.  

მეტიც, გაირკვა, რომ ეს წეს-ჩვეულებანი რუსეთს თვით ბიზანტიისგანვე მიუღია ქრისტეანობასთან ერთად. ეს გარემოება 19-ე საუკუნის მეორე ნახევარში თვით ახალმოწესეთა, ანუ ახალბერძნულ-ნიკონიანური ეკლესიის ღვთისმეტყველებმა და ისტორიკოსებმაც დაადასტურეს (პროფ. კაპტერევი, ე. გოლუბინსკი, აკად. მ. ა. დიაკონოვი და სხვები). ხოლო 1971 წელს რუსეთის ოფიციალური "მართლმადიდებელი" ეკლესიის ადგილობრივ კრებაზე (სადაც სხვა ადგილობრივ მართლმადიდებელ ეკლესიათა მწყემსმთავრებთან ერთად საქართველოს იმდროინდელი კათალიკოს-პატრიარქიც იყო მიწვეული) ძველი საეკლესიო წეს-ჩვეულებები, რომლებიც პატრიარქმა ნიკონმა და მისმა მომხრე აღმოსავლეთის იერარქებმა 1667 წელს კრებითად დასწყევლეს, აღიარეს სრულიად მაცხოვნებლად. XVII ს-ის მეორე ნახევრის რუსეთის საეკლესიო რეფორმა, რომელსაც მხარი აღმოსავლეთის იერარქებმაც დაუჭირეს, სრულიად არაკანონიკური, უსაფუძვლო და დოგმატურ-ლიგურგიკული თვალსაზრისით არასაჭირო აღმოჩნდა. ძველმართლმადიდებლობა ისტორიულად და დოგმატურ-კანონიკურადაც გამართლდა.

ამგვარად, უეჭველია, რომ ნიკონმა და მისმა მომხრეებმა ბერძენ იერარქებთან ერთად გაბედეს და ანათემას გადასცეს კათოლიკე (საყოველთაო) მართლმადიდებლობა. ის მართლმადიდებლობა, რომელსაც ისინი ფორმალურად მრწამსში აღიარებენ. მათ დაგმეს უძველესი აღმსარებლობა და საეკლესიო პრაქტიკა, რომელიც რუსეთმა ბიზანტიისგან მიიღო და 17-ე საუკუნემდე უცვლელად და შეურყვნელად დაიცვა. ნიკონმა და მისმა მიმდევრებმა ძალადობით აზიარეს რუსეთი ბერძენ იერარქთა ამბიციებზე დაფუძნებულ საეკლესიო სიახლეებს და, მრავალი უდანაშაულო ადამიანის სისხლით მოსვრილნი, მოუნანიებლად აღესრულნენ. ისინი არიან აშკარა მწვალებლები, მკვლელები და მართლმადიდებლობის მტრები, ამიტომაც ექვემდებარებიან მსოფლიო, საყოველთაო და სამოციქულო ეკლესიის მრისხანე ანათემას.

VII მსოფლიო კრების საქმეებში ვკითხულობთ: "ამრიგად, განვსაზღვრავთ, ვინც განიზრახავს და ასწავლის სხვაგვარად ან უგვან მწვალებელთა მსგავსად მოიძულოს საეკლესიო გადმოცემები და ხელი მიჰყოს რაიმე სიახლეების გამომგონებლობას ან კიდევ უარყოს რაიმე იმისგან, რაც ეკლესიის მიერ ნაკურთხია, იქნება ეს სახარება ან ჯვრის გამოსახულება, ან ხატწერა, ან წმიდა მოწამეთა ნაწილები, და ასევე, ვინც გაბედავს ეშმაკობითა და მზაკვარებით კათოლიკე (საყოველთაო) ეკლესიის რომელიმე სჯულიერი გადმოცემის უარყოფას, და ბოლოს (ვინც ბედავს), წმიდა ჭურჭლების და პატივსაცემი სავანეების ყოველდღიურ, ჩვეულებრივ გამოყენებას, თუ ის ეპისკოპოსი ან კლერიკოსი იქნება, უნდა დაემხოს თავისი პატივისგან, ხოლო თუ ბერი ან ერისკაცი, განიკვეთოს ზიარებიდან" (Деяния Вселенских Соборов. Том 7. Собор Никейский 2-й, Вселенский Седьмой. Казань. 1891 г., стр. 285).

VII მსოფლიო კრების საქმენი: "ვინც აკნინებს რომელიმე დაწერილ თუ დაუწერელ საეკლესიო გადმოცემას, - ანათემა!" (იქვე. გვ. 294).

ამრიგად, ნიკონიანელი რეფორმატორები და მათი მიმდევრები თვიანთი უსჯულო ქმედებით თვითვე გამოეყვნენ ქრისტეს წმიდა ეკლესიას, მოაკლდნენ სულიწმიდის მაცხოვნებელ მადლს, ლოცვით შეწევნას და თავი საგეჰენიოდ გაიწირეს. ამასთან, აღსანიშნავია, რომ რეფორმიდან განვლილი 300 წლის განმავლობაში ისინი ერთსა და იმავე აღმსარებლობაშიც კი არ იმყოფებიან, თანდათანობით იმასაც უარყოფენ, რაც ადრე წმიდად და ხელშეუხებლად მიაჩნდათ და გაუგონარი სიახლეებით "ამდიდრებენ" თავიანთ საკრებულოს.

ასე მაგალითად, XVIII საუკუნის დასაწყისში ახალმოწესეთა ეკლესიაში გაუქმდა საპატრიარქო მმართველობა და "ეკლესიის თავად" იმპერატორი პეტრე I გამოცხადდა, საეკლესიო კრებები კი მუდმივად მოქმედი სინოდით შეიცვალა, რომელსაც ერისკაცი მეთაურობდა. საეკლესიო მმართველობის ასეთმა ახლებურმა ფორმამ სრულიად მოშალა მოციქულთაგან მემკვიდრეობით მიღებული ეკლესიის კანონიკური წყობა. სინოდალური მმართველობა, რომელსაც შემდგომ ავტოკეფალიაწართმეული ქართული ეკლესიაც დაუქვემდებარეს, თავისი არსით არამართლმადიდებლურია, რამეთუ ევროპის სახელმწიფოთა მმართველობითი ფორმებიდან არის გადმოღებული.

ამავე დროს, ყოველგვარი კრებითი განხილვის გარეშე, ახალმოწესეთა ეკლესიამ წყლის თავზე დასხმითი "ნათლობის" ლათინური წესი წყალში შთაფლვის მართლმადიდებლურ წესს გაუთანასწორა, რაც ეწინააღმდეება წმ. მოციქულთა და მსოფლიო კრებათა დადგენილებებს, ასევე წმიდა მამათა სწავლებებს და ეკლესიის პრაქტიკას (უფრო დეტალურად ამაზე ჩვენი ნაშრომის პირველ ნაწილში - "ნათლისღების შესახებ" - უკვე ითქვა). უფრო მეტიც, 20-ე საუკუნისთვის წყალპკურებითმა და წყლის თავზე დასხმითმა "ნათლობამ" სრულიად განდევნა ნათლისღების სამოციქულო წესი, წყალში სამგზის შთაფვლა; ასე რომ, "მართლმადიდებლურად" წოდებული ეკლესიის მთელი "სამღვდელოება" და ერი უნათლავად დარჩა.

უკვე ჩვენს დროში ახალმოწესეებმა შერყვნეს არა მხოლოდ ნათლისღების საიდუმლო, არამედ სხვა საეკლესიო საიდუმლოებანიც. მორწმუნეებს აღსარების გარეშე აზიარებენ, ნასაუზმევს, ღირსსა და უღირსს განურჩევლად - შესაბამისი ანაზღაურებით. ახალმოწესეთ ეკლესიის უმეტეს ტაძრებში ლიტურგია სრულდება არა მხოლოდ მწუხრისა და ცისკრის ლოცვების, არამედ ჟამნების გარეშეც და მიმსგავსებულია კათოლიკურ "მესა"-ს. "ცოდვათა მიტევების" მიზნით, ვრცელდება ჯანმრთელ ადამიანთა ზეთისცხების ჩვეულება (იხ. მაგალითად, Таинство соборования в вопросах и ответах. http://www.pravoslavie.ru/36588.html) (იხ. ასევე. Ф. Е. Мельников. Блуждающее богословие. Глава XV. О елеосвящении. http://starajavera.narod.ru/bluzhd.html) მიუხედავად იმისა, რომ ამაზე მკაცრი საეკლესიო აკრძალვები არსებობს. განსაკუთრებულად არის აღსანიშნავი ოფიციალური, "მართლმადიდებელი" ეკლესიების ჩაბმა ეკუმენისტურ მოძრაობაში, სადაც ისინი მწვალებლებთან ერთად აღასრულებენ ერთობლივ ლოცვებს და ლიტურგიას. ამისი ნათელი დადასტურებაა თუნდაც საქართველოს კათალიკოს-პატრიარქ ილია II-ის ეკუმენისტური საქმიანობა გასულ საუკუნეში და ასევე, სხვა ადგილობრივ ეკლესიებთან ერთად, კონსტანტინოპოლის პატრიარქთა აშკარად მწვალებლური და ანტიმართლმადიდებლური საქმიანობა, რაც 2016 წელს კრეტაზე გამართული კრების საქმეებითაც დასტურდება და რომელიც იმდენად მიუღებელია, რომ ზოგიერთმა მართლმადიდებელმა ეკლესიამ (მათ შორის საქართველოს ოფიციალურმა ეკლესიამაც) მონაწილეობაც კი არ მიიღო მასში, თუმცა მონაწილეობის მიმღებ და კრების გადაწყვეტილებების ხელმომწერ ეკლესიებთან ევქარისტული კავშირი არ გაუწყვეტია. ხოლო კრებამ მიიღო მთელი რიგი დადგენილებები, რომლებიც ეხებიან უძველეს, მართლმადიდებლურ სწავლა-მოძღვრებას, დაცულს შვიდი მსოფლიო საეკლესიო კრების მიერ. ამის შესახებ კარგად მეტყველებს თუნდაც ე. ჭელიძის მიერ შედგენილი ცთომილებების სია, რომელიც კრეტას კრებაზე დასამტკიცებლად გაიტანეს (და მიიღეს) და, რომელიც დოგმატური ხასიათისაა.

ყოველივე ეს და სხვა მრავალი დარღვევა, რაც ახალმოწესეთა "მართლმადიდებლურად" წოდებულ ეკლესიაში ხდება - ეწინააღმდეგება არა მარტო მოციქულთა გადმოცემებს, ძველი ეკლესიის სჯულდებებსა და პრაქტიკას, არამედ თვით ახალმოწესეთა მიერ წმიდად აღიარებულ გუშინდელ განწესებებსა და მოძღვრებებსაც კი და, რადგანაც ეს დანაშაულობანი მათში თითქმის სჯულად არის განწესებული, მომდინარეობს მაღალი იერარქიიდან და საეკლესიო თუ საერო ბეჭდვით გამოცემებში დიდი პროპაგანდა ეწევა, შეუძლებელია, ისინი ცალკეულ ღვთისმსახურთა "უდარდელობას" ან "უმეცრებას" მიეწეროს. ფაქტია, ეს არის სრულიად აშკარა, საკმაოდ მსწრაფლმზარდი და მიზანმიმართული განდგომა წმ. მამათა ღვთისმოსაობიდან.

ამრიგად, ცხადი ხდება, რომ საქართველოში გაბატონებული, "მართლმადიდებელი" ეკლესია (აღმოსავლეთის ანალოგიური ეკლესიების მსგავსად) არ არის მართლმადიდებლური! ის არ არის მემკვიდრე ძველი, სამოციქულო ეკლესიისა, რამეთუ, ნათლისღების საიდუმლოს გაუქმების გამო დაკარგული აქვს ქიროტონია (სამღვდლო ხელდასხმა), არ გააჩნია მადლი და არც ერთი საეკლესიო საიდუმლო.

ახლა კი გადავიდეთ ეკლესიის ზოგიერთი თვისების უფრო დეტალურ განხილვაზე და შევეხოთ საკითხს, შეიძლება თუ არა ეკლესია დროებით დარჩეს ეპისკოპოსის გარეშე; უფრო ზუსტად: დროებითი დაქვრივების შემთხვევაში ეკლესია შეიძლება თუ არა დარჩეს ეკლესიად და შერჩეს ის თვისებები, რომელიც განსაზღვრულია სარწმუნოების სიმბოლოს მიხედვით, კერძოდ, იყოს ერთი, წმიდა, სამოციქულო და საყოველთაო ეკლესია.