აპოლოგეტიკა - ნიკონის რეფორმის დამცველთა მაგალითების განხილვა 4 - oldorthodox

დ. ს. ვარაკინი

განხილვა მაგალითებისა, რომლებითაც ცდილობს ზოგიერთი დაიცვას ნიკონის რეფორმა

შინაარსი:

_____________________

პასექის დღესასწაულობის შესახებ

ახალმოწესე: ჩვენი მისიონერები პატრიარქ ნიკონისა და მის დროს მოწვეულ კრებათა გასამართლებლად დიდი წარმატებით იმოწმებენ ძველი ეკლესიის მაგალითს პასექის დღესასწაულობის შესახსებ. აზიის ეკლესიები პასექს მთვარის 14-ე დღეს აღნიშნავდნენ, ანუ ებრაელებთან ერთად, დანარჩენი ეკლესიები კი კვირადღეს, ანუ ისე, როგორც დღეს ზეიმობს ეკლესია. აზიის ეკლესიათა მეთაური, ეპისკოპოსი პოლიკრატე რომის პაპ ვიქტორს წერდა, რომ პასექს ის წმ. იოანე ღვთისმეტყველის გადმოცემის მიხედვით მთვარის 14-ე დღეს ზეიმობდა, თუმცა პაპი ვიქტორიც, რომელიც თავის მხრივ პასექის ამგვარ ზეიმობას გმობდა და უფლის მკვდრეთით აღდგომას კვირადღეს აღნიშნავდა, მოციქულებს ეყრდნობოდა თავისი ტრადიციის გასამართლებლად.

ხედავთ, თვით წმიდა მოციქულებიც კი განსხვავებულად აღნიშნავდნენ პასექს და ყოველი მათგანი თავის მემკვიდრეს საკუთარ დადგენილებას გადასცემდა. მაგრამ, ვის შეუძლია არამართლმადიდებლად აღიაროს არა თუ მოციქულები, არამედ მათი მემკვიდრეები, რომლებიც თავიანთი წინაპრებისგან მიღებულ და ერთმანეთისგან განსხვავებულ გადმოცემებს მისდევდნენ? აქედან სრულიად გასაგებია, რომ ოდენ განსხვავებული გადმოცემების დამკვიდებისთვის არც ჩვენი ბერძნულ-რუსული ეკლესია შეიძლება მწვალებლურად გამოცხადდეს.

ეს მაგალითი ნამდვილად ამართლებს პატრიარქ ნიკონის რეფორმას და მთელს ჩვენს ეკლესიას. მე პირადად გასაუბრებებზე ამ მაგალითის წინააღმდეგ ძველმორწმუნეთა რაიმე საფუძვლიანი არგუმენტი არ მომისმენია, ამიტომაც მას ჩვენი ეკლესიის გამამართლებელ მაგალითად მივიჩნევ. თქვენ რას იტყვით ამის შესახებ?

ძველმოწესე: უნდა გითხრათ, რომ თქვენ აქ ერთბაშად სამი ტყუილი დაუშვით.

ახალმოწესე: ვერ დაგეთანხმებით, რომ მე ტყუილები დავუშვი, რადგან, როგორც უკვე გითხარით, პირადად შევსწრებივარ გასაუბრებებს ძველმორწმუნეებთან და ამ მაგალითის წინააღმდეგ ისინი ვერაფერს ამბობდნენ. მაშ, რაში მოვიტყუე მისი დამოწმებისას?

ძველმოწესე: პირველი ტყუილის თანახმად, წმიდა მოციქულებს პასექის განსხვავებული დღესასწაულობა დაუწესებიათ; მეორე ტყუილის მიხედვით, წმ. იოანე ღვთისმეტყველს თავისი მემკვიდრეებისთვის იუდეველებთან ერთად პასექის ზეიმობა უსწავლებია; ხოლო მესამე ტყუილის თანახმად პოლიკრატე იმოწმებდა წმ. იოანე ღვთისმეტყველს, რომელმაც თურმე მას პასექის ებრაელებთან ერთად დღესასწაულობა დაუწესა.

ახალმოწესე: დიახ, და მე ამის დამტკიცება შემიძლია.

ძველმოწესე: ასე რომ ყოფილიყო, ადრეც იზამდით ამას.

ახალმოწესე: მისმინეთ, მე თქვენ წაგიკითხავთ ევსები პამფილუსის "ეკლესიის ისტორიას": "აზიის ეპისკოპოსთა შორის, რომლებიც მტკიცედ იდგნენ იმაზე, რომ დაეცვათ მათთვის ძველთაგანვე გადმოცემული ჩვეულება, მთავარი ადგილი ეპყრა პოლიკრატეს, რომელიც ვიქტორისადმი და რომის ეკლესიისადმი მიწერილ თავის ეპისტოლეში მის დრომდე მოღწეული ჩვეულების შესახებ ბრძანებს: "ჩვენ ამ დღეს უცთომელად ვდღესასწაულობთ, არც არაფერს ვამატებთ და არც არაფერს ვაკლებთ. აზიაში არიან დაკრძალულნი უდიდესი მღვდელმთავარნი, რომლებიც მკვდრეთით აღსდგებიან უფლის მეორედ მოსვლის დღეს, როდესაც დიდებით შემოსილი უფალი მოვალს და ყველა წმინდან საღადგენს. მათ შორის: ფილიპეს, ერთ ერთს თორმეტ მოციქულთაგან, რომელიც იერაპოლშია დაკრძალული, მის ორ ქალიშვილს, რომლებიც ქალწულებად დაბერდნენ, და მის მესამე ქალწულსაც, რომელმაც სულიწმიდას მიუძღვნა თავი და ეფესოში მიიცვალა; ასევე ეფესოში დაკრძალულ აღმსარებელსა და მოძღვარს, იოანეს, რომელიც უფლის მკერდს მიეყრდნო; ასევე სმირნის ეპისკოპოსსა და მოწამე პოლიკარპეს, ცნობილ ეპისკოპოსსა და მოწამე თრაზესს, რომელიც სმირნაში გარდაიცვალა. ვახსენო თუ არა კიდევ ეპისკოპოსი და მოწამე საგარისი, რომელიც ლაოდიკიაში გარდაიცვალა, ნეტარი პაპირიონი და მელიტონ საჭურისი, რომლებიც ყოველივეს სულიწმიდის შთაგონებით იქმოდნენ და ზეციური ეპისკოპოსობისა და მიცვალებულთა საყოველთაო აღდგომის სასოებით სარდეში მიიცვალნენ? ყველა მათგანი პასექს სახარების მიხედვით მთვარის მეტოთხმეტე დღეს დღესასწაულობდა და ამით კი არ არღვევდნენ, არამედ ყოვლითურთ მისდევდნენ სარწმუნოების კანონს. აგერთვე მეც ყველა თქვენზე უმცირესი პოლიკრატე, ჩემი ნათესავების გადმოცემის მიხედვით [ვცხოვრობ], და ზოგიერთი მათგანის მიმდევარი ვიყავი. შვიდი ეპისკოპოსი იყო ჩემი ნათესავი, მე კი ვარ მერვე; და ყოველთვის ჩემი ნათესავები აღნიშნავდნენ იმ დღეს, როდესაც ხალხი უარს ამბობდა საფუარზე. ასე რომ, მე, ძმებო, სამოცდახუთი წელი ვიმყოფები უფალში*, მისაუბრია ძმებთან მთელი მსოფლიოს ქვეყნებიდან და მთელი წმინდა წერილი შემისწავლია, არ მეშინია მუქარების, რადგან ჩემზე უფრო დიდ ადამიანებს უთქვამთ: "უფრო ღმერთს უნდა დაემორჩილო, ვიდრე ადამიანებს" (საქმე. 5,29) (Церк. Истор., т. I, кн. V, гл. XXIV, стр. 281 и 282).

ხედავთ, აქ ნათლად არის ნათქვამი, რომ ეპისკოპოსი პოლიკრატე, როდესაც პასექს მეთოთხმეტე დღეს ზეიმობდა იუდეველებთან ერთად, ამას წმ. იოანე ღვთისმეტყველის, წმ. მოციქულ ფილიპეს და სხვათა მიბაძვით აკეთებდა, და რაც მთავარია, პოლიკრატე ამბობს, რომ ის პასექს დღესასწაულობდა სახარების მიხედვით. რომ არ თქვათ ჩემს მიერ მოტანილი მოწმობა არ ეკუთვნის წმიდა მამას, არამედ ისტორიკოსს, თანაც ისეთს, რომელიც ბოლომდე მაინც არ იყო მართლმადიდებელი, იგივეს ნეტარ იერონიმესთანაც წაგიკითხავთ: "პოლიკარპემ (ეს უეჭველად ის პოლიკარპეა, ვისაც ევსებიც უთითებს - დ. ვ.), ეფესოს ეპისკოპოსმა, ასიის სხვა ეპისკოპოსებთან ერთად, რომლებიც პასექს ძველი ჩვეულების მიხედვით, მთვარის მოვანებიდან მეთოთხმეტე დღეს ებრაელებთან ერთად ზეიმობდნენ, რომის ეპისკოპოს ვიქტორის წინააღმდეგ დაწერა სინოდალური ეპისტოლე, რომელშიც ამბობს, რომ მისდევს მოციქულ იოანესა და სხვა ძველ მამათა ავტორიტეტს.

ხსენებული ეპისტოლედან ჩვენ ამოვიწერეთ ეს მცირედი სტროფები: ამრიგად, ჩვენ პასექს დაურღვევლად ვდღესასწაულობთ, არაფერს ვამატებთ და არც ვაკლებთ. რადგან აზიაში განისვენებენ ეკლესიის მნათობები, რომლებიც აღსდგებიან უფლის მოსვლის დღეს, როდესაც ის გამოჩნდება ბრწყინვალებით, რათა აღადგინოს ყველა წმიდა, კერძოდ: იერაპოლში გარდაცვლილი ფილიპე, თორმეტ მოციქულთაგან ერთ ერთი, ქალწულობაში დაბერებული თავის ორ ქალიშვილთან ერთად, და მისი მესამე ქალიშვილიც, რომელიც სულიწმიდით აღვსილი, ეფესოში მიიცვალა; ასევე მოწამე და მოძღვარი იოანე, რომელიც უფლის მკერდს მიეყრდნო, იყო მისი მღვდელმთავარი, შუბლით რომ ატარებდა ოქროს დაფას და ეფესოში დაკრძალეს; ასევე პოლიკარპე, ეპისკოპოსი და მოწამე, რომელიც სმირნაში განისვენებს; და თრაზესი, ეპისკოპოსი და მოწამე ევმენედან, რომელიც იმავე სმირნაში მიიცვალა. ვახსენოთ კი საგარისი, ეპისკოპოსი და მოწამე, ლაოდიკიაში რომ განისვენებს, ნეტარი პაპირიონი და მარადჟამ სულიწმიდის მსახური მელიტონ საჭურისი, რომელიც სარდეში მიიცვალა და უფლის საშინელ და დიდებულ მეორედ მოსვლას ელის?

არც ერთი მათგანი არ გადახრილა სახარებისეული გადმოცემისგან და საეკლესიო კანონის თანახმად პასექს მთვარის მოვანებდან მეთოთხმეტე დღეს აღნიშნავდნენ. აგერთვე მეც ყველა თქვენზე უმცირესი პოლიკრატე, ჩემი მეზობლების გადმოცემის მიხედვით ვცხოვრობ, და ზოგიერთი მათგანის მიმდევარი ვიყავი. შვიდი ეპისკოპოსი იყო ჩემი მეზობელი, მე კი ვარ მერვე; და ყოველთვის ჩემი ნათესავები აღნიშნავდნენ იმ დღეს, როდესაც ებრაელი ხალხი უარს ამბობდა საფუარზე" (ч. V, стр. 314-315).

როგორც ხედავთ ეს მოწმობა თითქმის ზუსტად ემთხვევა ევსები პამფილუსის მონათხრობს. განა ნათელი არ უნდა იყოს, რომ აზიის ეკლესიებმა იუდეველებთან ერთად პასექის ზეიმობა წმიდა მოციქულ იოანესგან და სხვა მამათაგან რომ მიიღეს. ჩემის აზრით, ეს მოწმობა, რომელიც ორი წყაროდან დავიმოწმეთ, სრულიად საკმარისია იმისთვის, რომ დავამტკიცოთ თქვენი ბრალდების უსამართლობა ჩემს მიერ ტყუილების დაშვების თაობაზე.

ძველმოწესე: მე კი პირიქით მგონია: წაიკითხეთ რა ეს მოწმობა ორი წყაროდან, კიდევ უფრო დაამტკიცეთ, რომ პირველ სიტყვაში სამი ტყუილი დაუშვით.

ახალმოწესე: მე თქვენი არ მესმის. ეს საფუძვლიანად უნდა დამიმტკიცოთ.

ძველმოწესე: მიუკერძოებელი მოსაუბრისთვის ეს თვით თქვენს მიერ მოტანილი წყაროებიდანაც ცხადი უნდა იყოს; ხოლო თუ თქვენ საკუთარ საუბარს მისიონერული პრინციპებით წარმართავთ, მაშინ კეთილი ბატონო, თქვენი სურვილის თანახმად საფუძვლიანად დაგიმტკიცებთ.

პირველ თქვენს სიტყვაში ბრძანეთ, რომ წმიდა მოციქულებს სხვადასხვა ჩვეულება ჰქონდათო; ეს თქვენს მიერ დამოწმებულ წყაროებში არ წერია. შემდეგ თქვენ ბრძანეთ, რომ ეპისკოპოსი პოლიკრატე პასექის დღესასწაულობის საკითხში წმ. იოანე ღვთისმეტყველის გადმოცემას დაეფუძნაო, და არც ეს ჩანს თქვენს მოწმობებში. აქ მხოლოდ ის წერია, რომ წმ. იოანე ღვთისმეტყველი, წმ. ფილიპე და სხვები პასექს სახარების მიხედვით დღესასწაულობდნენ, მაგრამ ის, რომ წმ. იოანეს მომავლისთვისაც ასე განაწესებინოს პასექის დღესასწაულობა, თქვენს მოწმობებში არ ჩანს. ვისი გადმოცემის მიხედვით ზეიმობდა პასექს პოლიკრატე ჩანს მისი სიტყვებიდან: "მე, პოლიკრატე ასე ვიქცევი ჩემი ნათესავების გადმოცემების მიხედვითო".

ახალმოწესე: იქნებ წმ. იოანე ღვთისმეტყველი მისი ნათესავი იყო.

ძველმოწესე: პირდაპირი ხაზით წმ. იოანე ღვთისმეტყველსა და ეპისკოპოს პოლიკრატეს შორის ნათესაობა ვერ იქნებოდა თუნდაც მხოლოდ იმ მიზეზით, რომ ღვთისმეტყველი უცოლშვილო და მეტიც, ქალწული იყო. ეს ერთი. ახლა მეორე: ნეტ. იერონიმე თქვენს მიერ დამოწმებულ ნაშრომში "ნათესავებში" მეზობელ ეპისკოპოსებს გულისხმობს. ასე, მაგალითად, გადმოსცემს რა პოლიკრატეს სიტყვებს, იმავე ადგილას, რომელსაც თქვენც იმოწმებდით, ის წერს აგერთვე მეც ყველა თქვენზე უმცირესი პოლიკრატე, ჩემი მეზობლების გადმოცემის მიხედვით ვცხოვრობ, და ზოგიერთი მათგანის მიმდევარი ვიყავი. შვიდი ეპისკოპოსი იყო ჩემი მეზობელი, მე კი ვარ მერვე; და ყოველთვის ჩემი მეზობლები აღნიშნავდნენ იმ დღეს, როდესაც ებრაელი ხალხი უარს ამბობდა საფუარზე" (საქ¬მე. 5,29).

თვით ნეტ. იერონიმე ამავე მოწმობაში ამბობს, რომ პოლიკრატე პასექს იუდეველებთან ერთად ზეიმობდა რომელიღაც ძველი ჩვეულების თანახმად და "წმ. იოანე ღვთისმეტყველის გადმოცემის მიხედვითო" არ უთქვამს, როგორც ამას თქვენ, მისიონერული ტაქტიკის ერთგულად მიმყოლი ბრძანებთ და თქვენს მიერვე გადმოცემულ წყაროებს ამახინჯებთ.

ახალმოწესე: როგორც უნდა იყოს, ერთი რამ ჭეშმარიტია, რომ წმიდა მოციქულები პასექს სახარების მიხედვით მთვარის მეთოთხმეტე დღეს ზეიმობდნენ და ეპისკოპოსი პოლიკრატეც ასე აღნიშნავდა პასექს. მაშასადამე, ეს ჩვეულება დაცული იყო მოციქულთა პრაქტიკიდან გამომდინარე.

ძველმოწესე: არ დავიწყებ დავას იმის შესახებ, რომ წმიდა მოციქულები პასექს იუდეველებთან ერთად აღნიშნავდნენ, არამედ პირიქით, დაგიდასტურებთ, რომ ქრისტეს მკვდრეთით აღდგომამდე მოციქულები და თვით ქრისტეც იუდაურ პასექს აღნიშნავდნენ. იმავე დროს, როდესაც ებრაელი ხალხი უარს ამბობდა საფუარზე უფალმა თავისი საიდუმლო სერობა აღასრულა. ხოლო ეპისკოპოს პოლიკრატეს გამოთქმა, რომელიც პაპ ვიქტორს მისწერა, რომ წმ. იოანე ღვთისმეტყველი პასექს ზეიმობდა "სახარების მიხედვით", არ ნიშნავს იმას, რომ მორწმუნეებს მომავალშიც იუდეველებთან ერთად პასექის დღესასწაულობა დაუწესა წმ. იოანემ. ეს მხოლოდ იმას ადასტურებს, რომ მოციქული ზეიმობდნენ იუდაურ პასექს.

ვფიქრობ ყველაზე გაუნათლებელი ადამიანიც კი დათანხმდება, რომ თუ სადმე სახარებაში პასექია ნახსენები (მაგ.: მთ. 26; 2,17,18,19; მკ. 14; 1,12,14,17; ლკ., 22; 1,7,8,11,13,15 და ინ., 12; 1; 13; 1 и 18; 28), მხოლოდ ძველაღთქმისეულია ნაგულისხმევი და ეს არავითარ შემთხვევაში არ არის მცნება ან განკარგულება მომავალი დროებისთვის, რათა მორწმუნეებმა მომავალშიაც პასექი იუდეველებთან ერთად იზეიმონ. ამიტომაც, მინდა გკითხოთ სად ამცნო წმ. იოანე ღვთისმეტყველმა ასიის ეკლესიებს პასექი ყოველთვის იუდეველებთან ერთად ეზეიმათ? ამისი ცოდნა ჩემთვის აუცილებელია, რადგან თქვენ პირველ თქვენს სიტყვაში სწორედ ამას ამტკიცებდით.

ახალმოწესე: თუ იმ მოწმობებში ეს ნათქვამი არ არის, ნება მიბოძეთ, სხვა, უფრო მკაფიო წყაროები დავიმოწმო ამის შესახებ. ვკითხულობ სოკრატეს "ისტორიიდან": "მცირე ასიაში ზოგიერთები, როგორც ვთქვი, მეთოთხმეტე დღეს იცავდნენ... დასავლეთის ქვეყნებში მცხოვრებნი კი ძველ გადმოცემას მისდევდნენ და პასექს გაზაფხულის ბუნობის შემდეგ აღნიშნავდნენ... პასექის მეთოთხმეტე დღეს აღმნიშვნელნი ამტკიცებდნენ, რომ ეს მათ იოანე მოციქულისგან გადმოეცათ, ხოლო რომაელები და საერთოდ, დასავლელნი ამბობენ, რომ თავიანთი ჩვეულება მათ მოციქულთა პეტრესა და პავლესგან მიიღეს" (Церковная История Сократа, 426-429).
იგივეს ვკითხულობთ სხვა "ისტორიაში": "ასიის ეკლესიები ამტკიცებდნენ, რომ საჭიროა მივსდევდეთ იოანე მახარობელს" (Церковная история Созомена, кн. 7, гл. 19, стр. 517). აჰა, თქვენ უფრო მკაფიო მოწმობები იმის შესახებ, რომ ასიის ეკლესიები პასექს იუდეველებთან ერთად წმ. იოანე ღვთისმეტყველის გადმოცემისამებრ ასრულებდნენ.

ძველმოწესე: თქვენ მე წამიკითხეთ მოწმობები, სადაც პირველში ნათქვამი იყო, რომ იუდეველებთან ერთად პასექის აღმნიშვნელნი ამტკიცებდნენ, რომ ეს მათ წმ. იოანე ღვთისმეტყველისგან გადმოეცათ; მე კი გთხოვეთ გეჩვენებინათ წყარო, სადაც წერია, რომ წმ. მოციქულმა და მახარობელმა თავის მოწაფეებს ამცნო პასექის ასე აღსრულება. თქვენი მეორე მოწმობა ამაზე უფრო უსუსურია, რადგან აქ უკვე არც ამტკიცებენ რომ ეს იოანე ღვთისმეტყველისგან გადმოეცათ, არამედ უბრალოდ, ასიის ეკლესიებმა მხოლოდ თქვეს, რომ უნდა მისდევდნენ იოანე ღვთისმეტყველს. ცხადია, აქაც არ ჩანს მოციქულ იოანე ღვთისმეტყველის მცნება.

ახალმოწესე: კეთილი. თუ არც ეს მოწმობები გაკმაყოფილებთ, მაშინ სხვას წაგიკითხავტ. ევსები კესარიელის "ისტორიაში" წერია: "როდესაც ნეტარი პოლიკარპე ანიკიტას დროს რომში ჩამოვიდა, რაღაც საკითხების გარშემო ერთმანეთთან მცირე უთანხმოება მოუვიდათ, მაგრამ მყისვე შერიგდნენ, არ სურდათ რა ამ საკითხის გარშემო ერთმანეთთან კამათი. რადგან არც ანიკეტს შეეძლო დაერწმუნებია პოლიკარპე, რომ არ დაეცვა, რამდენადაც ჩვენი უფლის მოწაფესთან, იოანესთან და სხვა მოციქულებთან ერთად ცხოვრობდა და ყოველთვის იცავდა; ვერც პოლიკარპე არწმუნებდა ანიკეტს, რომ დაეცვა, რადგან იგი ამბობდა, რომ უნდა დაეცვა მის წინარე პრესვიტერების ჩვეულება. და მაშინ როცა ასეთი ვითარება იყო, ერთმანეთთან ჰქონდათ ზიარება, და ანიკეტი ეკლესიაში ევქარისტიის აღსრულების ნებას რთავდა პოლიკარპეს, ცხადია, პატივისცემის გამო. და ერთმანეთს მშვიდობით დაშორდნენ, რადგან მთელი ეკლესიის მშვიდობას იცავდნენ ისინი, რომლებიც იცავდნენ [მარხვის ამ წესს], და ისინიც, რომლებიც არ იცავდნენ" (т. I, стр. 284-285). აქ ნათლად წერია, რომ პოლიკარპე ცხოვრობდა იოანესთან ერთად და იცავდა პასექის დღესასწაულობას მეთოთხმეტე დღეს.

ძველმოწესე: თქვენ განსაკუთრებულად აკეთებთ აქცენტს სიტყვებზე: "იოანესთან ერთად ცხოვრობდა", მაგრამ არც აქ არის წმიდა მახარობელის მცნება იუდეველებთან ერთად პასექის ზეიმობის თაობაზე; არამედ უბრალოდ, პოლიკარპე, სმირნის ეპისკოპოსი, იყო რა წმ. იოანე ღვთისმეტყველის თანამედროვე, ცხოვრობდა მასთან ერთად და აღნიშნავდა პასექს "სახარების მიხედვით". მე კი უკვე განგიმარტეთ, რას ნიშნავს პასექის აღნიშვნა "სახარების მიხედვით".

ახალმოწესე: ახლა მე თქვენ კიდევ ერთ მოწმობას გაგაცნობთ. ბარონის "ჟამთაღწერაში" ნათქვამია: "სხვადასხვა ქვეყნებში ეპისკოპოსებმა ადგილობრივი კრებები მოიწვიეს და ყველანი, აღმოსავლეთთან ერთად შეთანხმდნენ, რათა პასექი ეზეიმათ პირველი თვის (ანუ მარტის) აღვსების პირველივე კვირას და არა იუდეველთა ტრადიციის მთვარის მეთოთხმეტე დღეს, რომელ დღესაც მოუწევს. მხოლოდ მცირე ასიის ეკლესიის ეპისკოპოსები, პოლიკრატეს მეთაურობით, არ დაეთანხმა ამ დადგენილებას და განაცხადა, რომ პასექს ასე, იუდეველებთან ერთად, ჯერ კიდევ მოციქულთა დროიდან დღესასწაულობდნენ და ახლაც დღესასწაულობენ, რის გამოც ამ გადმოცემას ვერ დატოვებენ. და ამის შესახებ არსებობს პოლიკრატეს მიერ რომის პაპ ვიქტორისადმი მიწერილი ეპისტოლე" (Лето Господне 198, число 1).

მაშ, რა გნებავთ ამაზე უცხადესი, თუკი პირდაპირ ნათქვამია: "მოციქულთა დროიდან დღესასწაულობდნენ" და მათგან მიუღიათ ეს ჩვეულება. არ ვიცი ამაზე რას მიპასუხებთ.

ძველმოწესე: თქვენს ამ მოწმობაშიც არაფერია ნათქვამი იმის შესახებ, თითქოსდა მოციქულებს ემცნოთ თავიანთი მოწაფეებისთვის პასექის იუდეველებთან ერთად ზეიმობა, არამედ მხოლოდ ის არის ნათქვამი, რომ ასიის ეპისკოპოსები, პოლიკრატეს მეთაურობით, მათი თქმით, მოციქულთა დროიდან ზეიმობენ პასექს იუდეველებთან ერთად. სწორედ ამგვარ აზრს შეიცავს ეს მოწმობა. ხოლო თუ თქვენი გაგებით "ჟამთაღწერის" გამოთქმა "მოციქულთა დროიდან" ანდერძს, მცნებას ან მოციქულთა გადმოცემას ნიშნავს, მაშინ უკიდურეს უგუნურებამდეც კი შეიძლება დავიდეთ და ვთქვათ, რომ მწვალებლობებიც მოციქულთა გადმოცემებია, რადგან მწვალებლობანიც "ძველთაგანვე, მოციქულთა დროიდან არსებობენ". ასე, მაგალითად, სადუკეველთა მწვალებლობა ჯერ კიდევ მოციქულთა დროიდან იყო, შემდეგ გაჩნდა სიმონ მოგვი და, ბოლოს, თვით მოციქული პავლე წერს, რომ "წვალებაცა ყოფად არიან თქუენ შორის" (1 კორ. 11:19) მაგრამ, არავინ, ცხადია, მორწმუნეთაგან აზრადაც კი არ გაივლებს, რომ მწვალებლობები მოციქულთა გადმოცემაა.

ამრიგად, საყვარელო, რამდენიც უნდა ეცადოთ, ვერანაირად დაამტკიცებთ, რომ ასიის ეკლესიები პასექს იუდეველებთან ერთად წმ. იოანე ღვთისმეტყველის დანაბარების მიხედვით აღნიშნავდნენ, რადგან ასეთი მცნება და გადმოცემა არ ყოფილა და არც შეიძლებოდა რომ ყოფილიყო. ეს ყოველივე მისიონერული კაზუისტიკაა, - რაც უნდა დაუჯდეთ გაამართლონ პატრიარქ ნიკონის უკანონო რეფორმა.

ახალმოწესე: მართალია, უნდა ვაღიარო, რომ ჩემს მიერ დამოწმებულ წყაროებში პირდაპირ არსად წერია, რომ ასიის ქრისტეანები პასექს იუდეველებთან ერთად მოციქულთა გადმოცემის მიხედვით ზეიმობდნენ, მაგრამ მე მაინც არ შევჩერდები, არამედ გკითხავთ: ვისია მაშ ეს გადმოცემა, რომელსაც ასიაში იცავდნენ?

ძველმოწესე: თქვენი შეკითხვა საკმაოდ უცნაურად მეჩვენება, და უადგილოდაც კი. მაგრამ მაინც გიპასუხებთ, რომ მთვარის პირველი თვის მეთოთხმეტე დღეს პასექის ზეიმობა - მოციქულებზე უძველესია და ის ძველაღთქმისეულ ეკლესიაში არსებობდა. საიდუმლო სერობის, ამ უკანასკნელი იუდაური პასექის შემდეგ, ქრისტემ დააფუძნა ახალი აღთქმა და ამიტომაც, მოციქულები ქრისტეს აღდგომის შემდეგ პასექს კვირა დღეს აღნიშნავდნენ. აქედან გასაგებია, რომ იუდეველებთან ერთად პასექის ერთ დღეს ზეიმობა არის არა მოციქულთა, არამედ იუდეველთა ჩვეულება.

"საეკლესიო მოვლენათა აღწერაში" ამის შესახებ ვკითხულობთ: "ამ წელს (158) რომში ჩამოვიდა სმირნელი ეპისკოპოსი პოლიკარპე; რომის საყდარი მაშინ ანიკიტეს ეპყრა. მათი საუბრის თემა პასექის განსხვავების საკითხი იყო. რომში, ალექსანდრიასა და სხვა ადგილებში მას კვირა დღეს ზეიმობდნენ, მაცხოვრის მკვდრეთით აღდგომის საპატივცემოთ, ხოლო მცირე ასიის ეკლესიები უფლის ჯვარზე ვნების ხსოვნას ყოველთვის ძველი, იუდაური ჩვეულების მიხედვით, მარტის თვის სავსემთვარეობის 14-ე დღეს აღნიშნავდნენ, მიუხედავად იმისა, რომელ დღეს დაემთხვეოდა იგი. მიღებული იყო ყველა ეკლესიას დაეცვა თავისი წესი, ასე გადავიდა მოციქულთა დროიდან მცირე ასიის ეკლესიებზე ეს ჩვეულება" (Летопись церковных событий Арсения, лето 158). ხედავთ, მცირე ასიის ეკლესიათა ჩვეულება აქ იუდაურად იწოდება და ის მოციქულთა გადმოცემის გამო კი არ იყო დაცული, არამედ იმიტომ, რომ მოციქულთა დროიდან გადავიდა ასიის ეკლესიებზე. ვფიქრობ, უნდა გაკმაყოფილებდეთ ამგვარი პასუხი.

ახალმოწესე: დიახ, ეს პასუხი სამართლიანია. მაგრამ აი რაშია პრობლემა: რატომ იცავდნენ მცირე ასიის ეპისკოპოსები ასე ჯიუტად იუდაურ ჩვეულებას, მითუმეტეს თუ, როგორც თქვენ დაამტკიცეთ, მოციქულებს არ გადმოუციათ პასექის იუდეველებთან ერთად ზეიმობა? უეჭველია, რომ წმ. პოლიკარპე, როდესაც პასექს იუდეველებთან ერთად ზეიმობდა, არ შეეძლო ეს დაემალა თვისი მოძღვრისა და სულიერი მამის, წმ. იოანე ღვთისმეტყველისთვის და, ასევე უეჭველია, რომ ამ უკანასკნელმა იცოდა ამგვარი ზეიმობის შესახებ, თუმცა არავისთვის ეს არ აუკრძალავს. როგორ შეიძლება ეს ავხსნათ?

ძველმოწესე: ამისი ახსნა ძნელი როდია. მცირე ასიის ეპისკოპოსები, პოლიკრატეს მეთაურობით, თავიანთ ჩვეულებას ჯიუტად იმიტომ იცავდნენ, რომ მათში ის არსებობდა მართალია არა იოანე ღვთისმეტყველის დანაბარებისა ან გადმოცემისამებრ, მაგრამ მისი დროიდან. ეს ჩვეულება ძლიერ დამკვიდრდა მათში; მცირე ასიის ეკლესიები ისე შეესისხლხორცნენ მას, რომ განშორება არანაირად არ სურდათ. ეს შეიძლება მაგალითითაც ავხსნათ. ავიღოთ თუნდაც სამი თითით პირჯვრისწერა. აგერ 250 წელია ძველმორწმუნეები გიმტკიცებენ, რომ ის სულაც არ არის წმიდა მამათა გადმოცემა, და თქვენც კარგად იცით ეს, მაგრამ მიდით და განუცხადეთ სინოდს, რომ სამი თითით პირჯვრისწერა უნდა განადგურდეს, ამოიძირკვოს როგორც ბოროტება, როგორც მწვალებლობა და მის ნაცვლად ორი თითით პირჯვრისწერა დამკვიდრდეს, - რას იტყვის თქვენი სინოდი? ის იგივეს გიპასუხებთ, რასაც პასუხობდა თქვენი საეკლესიო ხელისუფლება ჩვენს წინაპრებს: პავლეს, კოლომნის ეპისკოპოსს, დეკანოზ ამბაკუმს, დიაკვან თევდორეს და მრავალ სხვას.

250 წლოვანი ისტორიის ფურცლები ჩვენი წინაპრების სისხლითაა მორწყული, და ისიც რაღაც პეშვით პირჯვრისწერის გამო. და თუკი ასე მოხდა მაშინ, როდესაც პროტესტს აცხადებდნენ სიახლეთა წინააღმდეგ, რატომ უნდა გვიკვირდეს მცირე ასიის ეკლესიათა ეპისკოპოსებისა, რომელთაც ის მაინც შეეძლოთ ეთქვათ, რომ ასე ზეიმობდნენო პასექს არა მარტო ჩვენ, არამედ წმიდა მოციქულები ჩვენი მაცხოვრის ამქვეყნიური ცხოვრების პერიოდში.

შემდეგ, თქვენ აღნიშნეთ, რომ წმ. იოანე ღვთისმეტყველი ხედავდა, როგორც ზეიმობდნენ ქრისტეს აღდგომის იუდეველთა პასექის დროს, და იკითხეთ რატომ არ აკრძალა მან ეს. გიპასუხებთ: იკონომიით და შემწყნარებლობით ქრისტეანობისკენ მოქცეულ იუდეველთა გამო. ამას გვიდასტურებს, ჯერ ერთი, მოციქული იაკობი; ის ეუბნებოდა მოციქულ პავლეს: "ხომ ხედავ, ძმაო, რამდენი ათასი მორწმუნეა იუდეველთა შორის, და ყველანი გულმხურვალედ იცავენ რჯულს" (საქმე 21:20); და მეორეც, ამას ისტორიაც ადასტურებს. "ბარონის ჯამთაღწერა" გვამცნობს: "პოლიკარპე სიყვარულით მიიღო რომის პაპმა ანიკიტემ. რომში მისი ჩამოსვლის მიზანი კი იყო აღმოსავლეთისა და დასავლეთის ეკლესიათა შეთანხმება პასექის დღესასწაულობასთან დაკავშირებით: რადგან აღმოსავლელნი იუდეველებთან ერთად დღესასწაულობდნენ და იმ დროს სხვა თანხმობა შეუძლებელი იყო, გარდა იმისა, ყოფილიყვნენ ერთად, ერთ სარწმუნოებასა და ერთმანეთს შორის სიყვარულში და ყოველს ის წესი დაეცვა, რასაც მისდევდა ძველთაგანვე. ასევე მოციქულებიც, მართალია მათ პასექის დღესასწაულობა კვირა დღეს დააწესეს, მაგრამ შემწყნარებლობის გამო იუდეველებთან ერთად მედღესასწაულეებსაც არ ეწინააღმდეგებოდნენ, განსაკუთრებით კი მათ გამო, ვინც იუდეველთაგან მოექცა ქრისტეანობისკენ, რომელთაც თავიანთი ჩვეულების მიტოვება არ სურდათ" (Лето Господне 167, число 2). და ამ მოწმობიდან, ღმრთის დღესავით ნათელია ის, რომ მოციქულებმა მთვარის 14-ე დღეს პასექის დღესასწაულობა მხოლოდ იკონომიით დაუშვეს. ჭეშმარიტი პასექის დღესასწაულობა კი მოციქულებმა კვირა დღეს დააწესეს.

ახალმოწესე: ამ მოწმობიდან, მართლაც ნათელია, რომ პასექის დღესასწაულობა კვირა დღეს მოციქულთა დაწესება იყო.

ძველმოწესე: შეგვიძლია სხვა მაგალითებიდანაც დავრწმუნდეთ იმაში, რომ კვირა დღეს პასექის დღესასწაულობა მოციქულთა დაწესებაა. თუ გნებავთ წაგიკითხავთ.

ახალმოწესე: ეს აუცილებელია, თუ შეიძლება წამიკითხეთ.

ძველმოწესე: ევსები კესარიელის "ეკლესიის ისტორიაში" ვკითხულობთ: "ამ დროს არამცირედი გამოძიება დაიწყო, რადგან ასიის ყველა დიოცეზი თვლიდა, რომ მაცხოვნებელი პასექის დღესასწაული უფრო ძველი გადმოცემით მთვარის მეთოთხმეტე დღეს უნდა აღენიშნათ, რა დღესაც იუდევე-ლებისთვის ნაბრძანები იყო ცხვრის შეწირვა. ყველა ვალდებული იყო ამ დღეს, კვირის რომელ დღესაც არ მოუ-წევდა, მარხვა გაეხსნილათ. ამ სახით დღესასწაულის აღნიშვნა ჩვეულებად არ ჰქონდა ეკლესიებს მთელ და-ნარჩენ მსოფლიოში, რომლებსაც მოციქულების გადმოცემით ახლანდელ დრომდე დაცული ჩვეულება ისე ეპ-ყრათ, რომ ჩვენი მაცხოვრის აღდგომის დღის გარდა სხვა დღეს არ ესადაგებოდა მარხვის გახსნილება. ამისთვის იმართებოდა ეპისკოპოსთა კრებები, და ყველა ეპისტოლეების მეშვეობით საეკლესიო დოგმატი ყველგან მყოფ ეკლესიებს ერთსულოვნად წერდა, რომ უფლის მკვდრეთით აღდგომის საიდუმლო არ აღსრულდებოდა უფლის დღის გარდა სხვა დღეს, და რომ მხოლოდ ამ დღეს დავიცავდით პასექის მარხვის გახსნილებას. ახლანდელ დრომდე გავრცელებულია პალესტინაში შეკრებილთა წერილი, რომელთაც თავმჯდომარეობდა კესარიის დიო-ცეზის ეპისკოპოსი თეოფილე და იერუსალიმის - ნარკისოსი. მსგავსადვე არის ამავე საკითხის გამოძიების შესა-ხებ რომში მყოფთა სხვა ეპისტოლე, რომელიც ცხადყოფს, რომ ეპისკოპოსი იყო ვიქტორი; და ასევე ეპისტოლე პონტოს ეპისკოპოსებისა, რომელთაც, როგორც უხუცესი, თავმჯდომარეობდა პალმასი; და ასევე გალიის დიო-ცეზებისა, რომლის ეპისკოპოსი იყო ირინეოსი; გარდა ამისა ოსროენისა და ადგილობრივი ქალაქების; საკუთრივ ბაკხილუსის კორინთოს ეკლესიის ეპისკოპოსის, და სხვა მრავალთა ეპისტოლეები, - მათი, ვინც ერთი და იგივე შეხედულება და განაჩენი გამოიტანეს, და ერთი და იგივე ხმა მისცეს" (т. 1, гл. 28, стр. 280-281).

ამის შესახებ მოციქულებრივი კაცი წმ. ეგნატე ღმერთშემოსილი წერს: "და კიდევ, ეპისკოპოსსა და ხუცესთ უფალში ვამცნებ: ვინც იუდეველებთან ერთად აღასრულებს პასექს, ან მათ დღესასწაულებს შეიწყნარებს: უფლის ჯვარმცმელთა თანამოზიარეა და მათი მოციქული" (ეპისტოლე ფილიპელთა მიმართ). და ბოლოს, წაგიკითხავთ თვით წმიდა მოციქულთა დადგენილებას, რომელიც მოცემულია "დიდ სჯულისკანონში": "თუ ეპისკოპოსი, ხუცესი ან დიაკონი აღდგომის წინა დღეს, გაზაფზულის ბუნიაობის წინ, ურიებთან (იუდეველებთან) ერთად იდღესასწაულებს, განიკვეთოს" (მოციქულთა 7-ე კანონი). არის კი საჭირო განვმარტოთ ეს მოწმობანი?
ახალმოწესე: ჩემის აზრით, ეს მტკიცებულებები განმარტებებიც გარეშეც საკმაოდ ნათელია. ცხადია, რომ მოციქულებმა ნამდვილად პასექის ზეიმობა კვირა დღეს დააფუძნეს. მაგრამ მე მომისმენია ჩვენი სინოდალური მისიონერ კრიუჩკოვის გასაუბრება თქვენთან; ის განმარტავს, რომ წმიდა მოციქულთა 7-ე კანონი იუდაურ პასექში მონაწილეებს ეხება და არა იმას, რომ თითქოსდა არ შეიძლებოდეს პასექის ზეიმობა ერთსა და იმავე დღეს იუდეველებთან ერთად; მაგრამ, მე მიმაჩნია, რომ ეს არაკეთილსინდისიერი განმარტებაა. საერთოდ, ეს ჩვენი კრიუჩკოვი ცოტას აჭარბებს. ბოლოს მე მისი გამოსვლა სანკტ-პეტერბურგში მოვისმინე, - იქ ხომ საერთოდ ჩაფლავდა.

ძველმოწესე: ახლა კრიუჩკოვზე არ ვლაპარაკობთ, არამედ იმაზე, რომ მეშვიდე კანონს არასწორად განმარტავს. ეს სწორად შენიშნეთ. მისი ასეთი განმარტება დიდი სჯულისკანონის საწინააღმდეგოა; აი, რას ბრძანებს სჯულის კომენტატორი ზონარა წმიდა მოციქულთა ხსენებულ კანონზე: "კანონის მთელი მცნება კი შემდეგშია: ქრისტეანებმა არ უნდა იდღესასწაულონ პასექი იუდეველებთან ერთად, ანუ ერთსა და იმავე დღეს. რადგან ჯერ უნდა გაიაროს მათმა არასადღესასწაულო ზეიმობამ, შემდეგ კი აღესრულოს ჩვენი პასექი" (სრული თარგმანის მიხედვით). იგივეს ბრძანებს პატრიარქი ბალსამონიც: "ღვთაებრივ მოციქულებს არ სურთ პასექი ვიზეიმოთ ჰურიებთან ერთად, ამიტომაც განსაზღვრავენ, რომ უფლის პასექი ჩვენში აღესრულოს იუდეველთა სჯულიერი პასექის შემდეგ" (იქვე).

ახალმოწესე: დიდი მადლობა თქვენ ასეთი დეტალური განმარტებისთვის და იმის დამტკიცებისთვისაც, რომ 1) იუდეველებთან ერთად ერთ დღეს პასექის ზეიმობა არ არის მოციქულთა გადმოცემა, არამედ მხოლოდ დროებითი დაშვება, იკონომია და 2) რომ პასექის ზეიმობა ისე, როგორც ჩვენ ვზეიმობთ, ანუ კვირა დღეს, არის სწორედ მოციქულთა ჭეშმარიტი გადმოცემა. თუმცა უნდა განგიცხადოთ, მიუხედავად თქვენი განმარტებების სამართლიანობისა ამ საგანზე, მაინც არ გაქვთ უფლება გამოეყოთ ჩვენს ეკლესიას და მწვალებლურად გამოაცხადოთ იგი.

ძველმოწესე: რატომ?

ახალმოწესე: იმიტომ, რომ თუმც ასიის ქრისტეანები იცავდნენ არა სამოციქულო, არამედ იუდაურ გადმოცემას, ამის გამო არავის ჩაუთვლია ისინი მწვალებლებად. ასეა ჩვენი ეკლესიაც, მართალია ის იცავდა არა მოციქულთამიერ გადმოცემებს, მაგრამ მაინც არ უნდა მივიჩნიოთ ის მწვალებლურად.

ძველმოწესე: თქვენს ასეთ დასკვნას ვერ დავეთანხმები სხვადასხვა მიზეზითა და მოსაზრებით.

ახალმოწესე: რა მიზეზები და მოსაზრებებია ეს?

ძველმოწესე: პირველი მოსაზრება: ასიის ქრისტეანები მწვალებლებად იმიტომ არ მიიჩნეოდნენმ, რომ იმხანად პასექის საკითხი ჯერაც სადავო და გადაუწყვეტელი იყო. თანაც მცირე ასიაში ეს ჩვეულება დამკვიდრდა არა მწვალებელთაგან, არამედ წმ. იოანე ღვთისმეტყველის დროს, მისი დაშვებით, როგორც უკვე ვთქვით, მორწმუნე იუდეველთა გამო. თანაც, ასიის ქრისტეანები, მართალია არ ეთანხმებოდნენ სხვა ეკლესიებს პასექის დღესასწაულობის საკითხში, თავის მხრივ, ამის გამო მათ მწვალებლებად არ აცხადებდნენ. მაშინ როდესაც, თქვენმა ეკლესიამ ჯერ ხომ გაურკვეველი წარმოშობის გადმოცემები დაამკვიდრა თავის წიაღში, ისიც კი გაბედა, რომ მართლმადიდებელი ქრისტეანები, რომლებიც მისდევდნენ ჭეშმარიტ სამოციქულო გადმოცემას და პირჯვარს იწერდნენ ორი თითით - საშინელ წყევლა-კრულვას და ანათემას შუყენა. და ეს კიდევ არაფერი, მათ ფიზიკურ განადგურებასაც შეუდგა.

ახალმოწესე: უკაცრავად, გეთაყვა, პაპმა ვიქტორმა განა არ დასწყევლა მცირე ასიის ქრისტეანები მათი ხსენებული ჩვეულების გამო. აი, რას წერს ბარონი თავის "ჟამთაღწერაში": "ვიქტორი, ხედავდა რა ეკლესიათა ერთობას და მათგან განსხვავებულ აზრს გაჯიუტებული ასიის ეპისკოპოსებისა, დასწყევლა ისინი და ეკლესიის ერთობისგან მოიკვეთა" (Лето Господне 198, число 1). ხედავთ, პაპმა ვიქტორმა პირდაპირ ანათემას გადასცა მცირე ასიის ეპისკოპოსები.
ძველმოწესე: პაპმა ვიქტორმქ თუმც გაბედა ეკლესიის ერთობისგან მოეკვეთა მცირე ასიელი ეპისკოპოსები, მაგრამ შემდგომ თავისი ეს გადაწყვეტილება გააუქმა, როგორც ჩანს ეს ევსები კესარიელის "ისტორიიდან": "ამ ვითარებაში რომაელთა [ეკლესიის] წინამდგომელმა ვიქტორმა სცადა დაუყოვნებლივ მოეკვეთა ზიარი ერთობისგან მთელი ასიის დიოცეზები მოსაზღვრე ეკლესიებთან ერთად როგორც სხვაგვარად მადიდებლები. წერილების მეშვეობით აღნიშნავდა და აცხადებდა, რომ ყველა იქაური ქრისტიანი სრულიად განკვეთილი იყო თანაზიარებისაგან. მაგრამ ეს ყველა ეპისკოპოსს არ სიამოვნებდა, და მას მოუწოდებდა, ეფიქრა მახლობელთა მიმართ მშვიდობაზე, ერთობასა და სიყვარულზე, მოღწეულია მათი სიტყვები, რომლებითაც მკაცრად კიცხავდნენ ვიქტორს. მათ შორის იყო ირინეოსიც, რომელიც წინამძღვრობდა გალიაში მყოფ ძმებს" (т. I, кн. 5, гл. 24, стр. 283).

იგივეს წერს თქვენი ისტორიკოსიც: "ამის შემდეგ (ანუ ირინეოსისგან ეპისტოლეს მიღების შემდეგ) ვიქტორმა უარი თქვა თავის განზრახვაზე ეკლესიის ერთობისგან მოეკვეთა მცირე ასიის ეკლესიები" ("История христианской церкви". Евгр. Смирнова, изд. 7-е, стр. 165).

ამგვარად, პაპმა ვიქტორმა უკან წაიღო თავისი ანათემა; მან უსმინა ირინეოს ლიონელის ბრძნულ შეგონებას. მოიქცნენ კი ასე თქვენი ეკლესიის მოძღვრები მოსკოვის 1656-1667 წწ. კრებებზე? ზემოთ ჩვენ წავიკითხეთ, რომ პაპ ვიქტორის განზრახვა ეკლესიის ერთობისგან მოეკვეთა მცირე ასიის "ყველა ეპისკოპოსს არ სიამოვნებდა".

ახალმოწესე: და შემდეგ რა?

ძველმოწესე: შემდეგ კი ის, რომ პაპმა ვიქტორმა შეისმინა იმ ეპისკოპოსებისა, ვისაც არ მოსწონდა მისი განზრახვა და თავისი გადაწყვეტილება უკან წაიღო. თქვენმა ნიკონმა კი რა ქნა, როდესაც ისმინა ეპისკოპოს პავლე კოლომნელის პროტესტი 1654 წლის კრებაზე? "ნიკონი ისე განურისხდა უბედურ ეპისკოპოსს, რომ დაამხო ის კათედრიდან, მოხსნა მანტია, გადასცა ის გასაროზგად და საპყრობილეში გაამწესა" (История русской церкви Макария, т. XII, стр. 146). ერთის სიტყვით, ნიკონმა პავლე კოლომნელი "ცოცხლად" დამარხა. ეს მხეცი (ნიკონი) პაპ ვიქტორის ადგილას რომ ყოფილიყო, პავლეს მსგავსი ბედი ირინეოს ლიონელსაც არ ასცდებოდა.

მეტსაც გეტყვით, რომის პაპ ვიქტორს უკან რომც არ წაეღო თავისი სიტყვა მცირე ასიის ეკლესიათა განკვეთასთან დაკავშირებით, მაშინაც კი დიდად ვერ დავადანაშაულებდით მას, რადგან, ჯერ-ერთი, მან თავისი ანათემა სამოციქულო გადმოცემის გამო კი არ გამოთქვა, არამედ იუდაური ჩვეულების გამო; და მეორეც, ის აღშფოთებული იყო ვინმე ბალთუსის მოქმედებით, როგორც ამის შესახებ გვამცნობს ისტორიკოსი ბარონი: "ვინმე ბალთუსი რომში ხალხს აცთუნებდა, რათა პასექი ეზეიმათ არა კვირადღეს, არამედ მოსეს სჯულის თანახმად, იუდაური წესით, მთვარის მეთოთხმეტე დღეს. ამის ატანა უკვე ვიქტორს აღარ შეეძლო, რათა მწვალებელთა და სქიზმატიკოსთა თანამოაზრედ არ შერაცხილიყო" (Лето Господне 198, число 3).

ხედავთ რა მიზეზმა აიძულა პაპი ვიქტორი ასე ფიცხლად მოქცეულიყო ამ საქმეში. ის შიშობდა, იუდეველთა ამ ჩვეულებას, მცირე ასიაში იკონომიით რომ იყო დაშვებული, კანონის ძალა არ მიეღო და არ შეევიწროვებინა ნამდვილი სამოციქულო გადმოცემა - პასექის დღესასწაულობა კვირა დღეს. ხოლო წმიდა ათანასე დიდი მცირე ასიის ეკლესიათა ჩვეულებას, რომლებიც პასექს იუდეველებთან ერთად ერთ დღეს ზეიმობდნენ, ცოდვად მიიჩნევს; ამის შესახებ ის წერს თავის თხზულებებში: "სირიის, კილიკიისა და მესოპოტამიის ქრისტეანები სცოდავდნენ პასექის ზეიმობის საკითხში და მას იუდეველებთან ერთად დღესასწაულობდნენ" (т. III, стр. 96).

ამრიგად, ვიმეორებ, რომ პაპ ვიქტორს თავისი გადაწყვეტილება უკან რომც არ წაეღო, მაშინაც კი დიდი ვერაფერში დავადანაშაულებდით მას. მე კი მაკვირვებს შემდეგი გარემოება: მისიონერები თავიანთ ქადაგებებში ამბობენ, რომ მართალია, პაპმა ვიქტორმა მოიკვეთა მცირე ასიის ეპისკოპოსები, მაგრამ ამის გამო მწვალებლად არავის შეურაცხიაო, არადა მათივე დაწერილი ისტორიის მიხედვით, რომელსაც სემინარიებში ასწავლიან, პაპი ვიქტორი ამ ანათემის გარდა, მწვალებელ-მონტანისტადაც არის შერაცხილი. ევგრაფ სმირნოვის "ქრისტეანული ეკლესიის ისტორიაში" წერია: "რომის ეპისკოპოსები, ელეფთერი და ვიქტორი, რომლებმაც ერთობაში შეიწყნარეს აღმოსავლეთიდან ჩამოსული მონტანისტები, თვითონაც მათი აზრთაწყობისკენ მიიხარნენ. მხოლოდ 193 წელს, სწავლულმა მწვალებელმა ანტიტრინიტარმა პრაქსეოსმა, რომელიც აღმოსავლეთიდან ჩამოვიდა, მოასწრო ვიქტორის გამოხსნა მონტანიზმისგან; მიუხედავად ამისა, ეს უკანასკნელი მაინც მიჰყვებოდა მონტანისტურ შეხედულებებს" (გვ. 99).

ამდენად, აი ჩემი პირველი მოსაზრება, რატომ არ ამართლებს ეს მაგალითი ნიკონის რეფორმას, ახლა კი მოისმინეთ მეორე.

იმ დროს ქრისტეს ეკლესიის მწყემსები ამ უთანხმოებათა აღმოფხვრას და ყოველთა ერთ აზრსა და ჩვეულებაში გაერთიანებას ცდილობდნენ, რასაც საბოლოოდ მიაღწიეს კიდეც, როგორც ამას წმ. ათანასე დიდი გვამცნობს: "პირველი მსოფლი კრების მოწვევას ბიძგი მისცა არიანულმა მწვალებლობამ და პასექის ზეიმობის საკითხმა; რადგან სირიის, კილიკიის, მესოპოტამიის ქრისტეანები არ გვეთანხმებოდნენ ჩვენ პასექის დღესასწაულობის საკითხში და აღნიშნავდნენ მას იმ დროს, როდესაც იუდეველები ზეიმობენ. მაგრამ, დიდება უფალს, როგორც სარწმუნოების, ასევე წმ. დღესასწაულის საკითხში ერთობა დამყარდა" (т. III, стр. 278). ხოლო თქვენმა მოძღვრებმა ბერძნებთან იდენტურობის მიზნით ჯერ ხომ სამი თითით პირჯვრისწერა დაამკვიდრეს ცეცხლითა და მახვილით, შემდე ორი თითით პირჯვრისწერა ათასგვარი დამამცირებელი და შეურაცხმყოფელი ეპითეტებით "შეამკეს" და როდესაც ნახეს, რომ ამ ნომერმა არ გასჭრა, განაცხადეს: "ილოცეთ როგორც გინდათ, თუნდაც ხელისგულით, ოღონდ ჩვენ გვაღიარეთ". და აგერ უკვე 250 წელზე მეტია არც ცდილოებენ იმ იდენტურობისა და ერთსახოვნებისკენ, რომელსაც ქრისტეს ეკლესიის ძველი მამები მიელტოვდნენ.

და ბოლოს, ჩემი მესამე მოსაზერება იმასთან დაკავშირებით, თუ რატომ ვერ გაამართლებს თქვენს მიერ მოტანილი ეს მაგალითი ნიკონის რეფორმას. პაპი ვიქტორისა და ეპისკოპოს პოლიკრატეს კამათის შემდეგ ქრისტეს ეკლესიის მწყემსები ყოველთვის ცდილობდნენ დაემკვიდრებინათ ნამდვილი სამოციქულო გადმოცემა, მისი საწინააღმდეგო კი აღმოეფხვრათ. თქვენი ეკლესიის მწყემსები კი პირიქით ცდილობენ: მათ თავიანთი პეშვი (სამი თითი) მოციქულთა გადმოცემად გამოაცხადეს და საშინელი წყევლა-კრულვებით დააწესეს; ხოლო ორი თითით პირჯვრისწერის ნამდვილი, სამოციქულო გადმოცემის ამოძირკვას ჯოჯოხეთური საშუალებებით შეეცადნენ, მის წარმომავლობაზე კი განაცხადეს "უბოროტესი ეშმაკისგან" არისო. მაშ, ყურადღებით დააკვირდით, არის კი აქ რაიმე მსგავსება? თუ მხოლოდ და მხოლოდ მძაფრი შეუსაბამობა?! და განა მარტო შეუსაბამობა: თავისი სიმძიმით ეს მაგალითი მკაცრად ამხელს ნიკონის უგუნურ რეფორმას. ხოლო ნიკონის რეფორმის გასამართლებლად პასექის დღესასწაულობის ისტორიის დამოწმება, ძველი ქრისტეანული ეკლესიის დაცინვად მიჩნს.

ახლა კი გთხოვთ მიპასუხოთ ერთ შეკითხვაზე: მთელი ჩვენი გასაუბრების განმავლობაში თქვენ ცდილობდით ქრისტეს ეკლესიაში გადმოცემათა ცვალებადობის "ჭეშმარიტება" წარმოგეჩინათ და, რომ ეს უფლება ეკუთვნის ეკლესიას მისი მწყემსთავრების სახით, ამიტომაც, ნება მიბოძეთ გკითხოთ: ამჯამად, თქვენი მწყემსები, უფრო სწორედ, თქვენი სინოდი, რომელიც მთელს თქვენს ეკლესიას წარმოადგენს, თუნდაც დროებით მაინც დაუშვებს თუ არა პასექის ზეიმობას იუდეველებთან ერთად?

ახალმოწესე: დიახ, თუ იქნება ასეთი მოთხოვნილება დაუშვებს, მოთხოვნილების გარეშე კი როგორ შეიძლება პასექი იუდეველებთან ერთად ვიზეიმოთ.

ძველმოწესე: და, მცირე ასიაში მთელი 300 წლის განმავლობაში ხომ დღესასწაულობდნენ პასექს იუდეველებთან ერთად. თქვენ ხომ ყოველმხრივ ცდილობდით იმის დამტკიცებას რომ ეს შესაძლებელია.

ახალმოწესე: მცირე ასიაში ასე საჭიროების გამო დღესასწაულობდნენ.

ძველმოწესე: და, რა საჭიროება იყო ასეთი? დღსასწაულობდნენ და მორჩა.

ახალმოწესე: არა, იქ ამ წესს მხოლოდ იკონომიით მისდევდნენ.

ძველმოწესე: მოდი, თქვენმა სინოდმაც დაუშვას იკონომია, მაგალითად, რომელიმე გუბერნიაში, რომელიც ახლოს არის ებრაულ ცენტრთან, მაგალითად, კიევის ან ვოლინის გუბერნიებში, იმისთვის, რათა ამით ებრაელები თქვენს ეკლესიას უფრო მოუახლოვდნენ.

ახალმოწესე: ასეთ შემთხვევაში და ასეთი მიზნით, სინოდი ამას დასაშვებად ჩათვლის.

ძველმოწესე: ხედავთ, ძვირფასო, რა გათქმევინათ თქვენმა აზროვნებამ!... აი რას ამბობენ ამის შესახებ ეკლესიის წმიდა მოძღვრები: "თუ ჩვენ, - წერს ნეტ. იერონიმე, - იუდეველებს მათი სჯულისმიერი წესებით შევიწყნარებთ და ქრისტეს ეკლესიაში უფლებას მივცემთ აკეთონ ის რასაც სატანის სინაგოგაში ასრულებდნენ, მე ვიტყვი, რასაც ვფიქრობ: ისინი კი არ გახდებიან ქრისტეანები, ჩვენ გარდაგვქმნიან იუდეველებად" (Творения его, ч. 3, стр. 75-76).

შემდეგ ის წერს: "ყველას გასაგონად ვიტყვი და ვიქადაგებ, მთელი სამყაროც რომ ამიმხედრდეს, - იუდაური წეს-ჩვეულებები მავნე და მომაკვდინებელია ქრისტეანთათვის და ყოველი, ვინც მათ იცავს, ებრაელი იქნება ის თუ წარმართი, შთაგდებულ იქნება ეშმაკის უფსკრულში" (там же, стр. 76).

გარდა ამისა, ანტიოქიის წმიდა და ადგილობრივმა კრებამ ამის შესახებ დაადგინა: "ყველა, ვინც გაბედავს და დაარღვევს წმინდა და დიდი ნიკეაში შეკრებილი კრების განსაზღვრებას, რომელიც შედგა კეთილმსახური და ღვთისმოყვარე მეფის კონსტანტინეს იქ ყოფნის დროს, საცხოვნებელი აღდგომის წმინდა დღესასწაულის გამო, უზიარებელი და განდევნილი უნდა იყოს ეკლესიიდან, თუ განაგრძობს კეთილად განსაზღვრულ საქმეთა წინააღმდეგობის გაწევას. ერისკაცების შესახებ ეს უკვე ნათქვამია.

თუ ეკლესიის ზედამდგომელი ეპისკოპოსი, მღვდელი ან დიაკონი ამ განსაზღვრების შემდეგ ერის გზის გასამრუდებლად და ეკლესიის შესაშფოთებლად გაბედავს განცალკევებით და ურიებთან (იუდეველებთან) ერთად აღდგომის აღსრულებას, მას წმინდა კრება ამიერიდან ეკლესიისთვის უცხოდ ჩათვლის, როგორც არა მარტო თავისი ცოდვის, არამედ მრავალთა გახრწნის და გზის გამრუდების საბაბს. და არა მხოლოდ მათნაირებს განკვეთს მღვდელმსახურებისაგან, არამედ იმათაც, ვინც გაბედავს მათთან ურთიერთობას მათი განკვეთის შემდგომ. განკვეთილები კარგავენ გარეგან პატივსაც, რომელიც წმინდა კანონმა და ღმრთის საკურთხეველმა მიანიჭა მათ" (დიდი სჯულისკანონი. ანტიოქიის კრების 1-ლი კანონი).

აი, როგორი მსჯავრი გამოუტანა წმიდა კრებამ მათ, ვინც პირველი მსოფლიო კრების დადგენილების საწინააღმდეგოდ იმოქმედებს.

ახალმოწესე: დიახ, ახლა ვხედავ, რომ პასექის ზეიმობა ებრაელებთან ერთად შეუძლებელია, მით უფრო, რომ პირველმა მსოფლიო კრებამ იუდეველებთან ერთად პასექის მოზეიმე მწვალებელ-მეორმოცეებად შერაცხა.
ძველმოწესე: გულწრფელად მითხარით, გეთაყვა, შეიძლება თუ არა ამ მაგალითით ნიკონის რეფორმის გამართლება?

ახალმოწესე: გულწრფელად უნდა ვაღიარო, რომ ამ მაგალითით ჩვენი მისიონერები თავს არ უნდა იმართლებდნენ. თუმცა, ისინი თავიანთ გასაუბრებებში ამას არასოდეს აღიარებენ და მათთვის ეს არც შეიძლება, სხვაგვარად მისიონერთა "დუქანს" დაკეტავენ...

ძველმოწესე: კიდევ გაქვთ მაგალითები, რომელსაც ეყრდნობიან მისიონერები პატრიარქ ნიკონის რეფორმის გასამართლებლად?

ახალმოწესე: დიახ, არის კიდევ მაგალითები, მაგრამ თუკი ყველაზე მთავარი მაგალითი უსარგებლო აღმოჩნდა, სხვაზე რაღა ვთქვა. თუმცა, მე მათ მაინც დავიმოწმებ. მაინტერესებს მათზე რას იტყვით.

ძველმოწესე: კეთილი, გადმოალაგეთ ყველაფერი, რაც შემონახული გაქვთ.

წინადაცვეთის შესახებ

ახალმოწესე: დავუშვათ, რომ თქვენ, ძველმოწესეები, სამართლიანად ადანაშაულებთ ჩვენს ეკლესიას ძველი, საეკლესიო გადმოცემების უარყოფაში, მოსკოვის 1656 და 1667 წლების კრებათა სახით; ასევე იმ ყველა პირთა განკვეთაში, ვინც იცავდა ამ გადმოცემებს, მაგრამ არასამართლიანად ადანაშაულებთ მასში, რომ მან კვლავ აკურთხა თავისი უძლური შვილები გამოეყენებინათ გაუქმებული გადმოცემები და ჩვეულებანი; რადგან ეკლესიას სრული უფლება გააჩნია კვლავ აღადგინოს ერთ დროს უკვე გაუქმებული ჩვეულებები და ისევ მათი შესრულების ნება დართოს. ასე იყო ძველ დროშიც, და თვით მოციქულთა პერიოდშიც, როგორც ეს მოციქულთა საქმეებშია დაწერილი: "ასე მიაღწია დერბეს და ლისტრას. და, აჰა, იყო იქ ერთი მოწაფე, სახელად ტიმოთე, იუდეველი მორწმუნე ქალისა და ბერძენი მამის შვილი, რომელსაც ემოწმებოდნენ ლისტრელი და იკონიელი ძმები. პავლემ მოისურვა მისი წაყვანა; წაიყვანა და იქაურ იუდეველთა გამო წინადასცვითა მას, ვინაიდან ყველამ იცოდა, რომ მამამისი ბერძენი იყო" (საქმე 16:1-3).

ხედავთ, როგორ მოიქცა წმიდა მოციქული პავლე; მან დაუშვა უკვე გაუქმებული გადმოცემა და თვითონაც კი აღასრულა ის თავის მოწაფე ტიმოთეზე და არავის წმიდა მოციქულთაგან ის არ დაუგმია და არ დაუდანაშაულებია. ამიტომ, თქვენ უსამართლოდ ადანაშაულებთ ჩვენს ეკლესიას იმაში, რომ მან ნება დართო თავის შვილებს გამოეყენებინათ მის მიერ ერთხელ უკვე გაუქმებული წესები და ჩვეულებები. განა სიმართლეს არ ვამბობ?

ძველმოწესე: სწორია, რომ წმიდა პავლე მოციქულმა წინადაცვითა თავისი მოწაფე ტიმოთე, მაგრამ თითქოსდა ეს თქვენს ეკლესიას ამართლებდეს, - არასწორია.

ახალმოწესე: ამიხსენით, გეთაყვა, რატომ?

ძველმოწესე: აი, რატომ: თქვენს მიერ მოტანილი მაგალითი წარმოადგენს გამონაკლისს, რომელსაც ადგილი ჰქონდა ქრისტეს ეკლესიაში და რომელიც ხელს უწყობდა იუდეველთა მოქცევას ქრისტეს სარწმუნოებისკენ. ის დაშვებული (მხოლოდ დაშვებული!) იყო არა იმიტომ, რომ გაუქმებული წინადაცვეთა აუცილებლად მიიჩნეოდა ქრისტეანთათვის, არამედ იმიტომ, რომ საბოლოოდ აღმოეფხვრათ იგი, როგორც ამის შესახებ წერს წმ. იოანე ოქროპირი თავის ჰომილიებში მოციქულთა საქმეებზე: "საკვირველია პავლეს სიბრძნე! მოწაფეს წინადასცვეთს ის, ვინც ასე აღუდგა წინადაცვეთას, ყოველი ღონე გამოიყენა მის გასაუქმებლად და მანამ არ დამშვიდდა, სანამ მიზანს არ მიაღწია და ეს სწავლება არ განამტკიცა. არავინ არის პავლეზე ბრძენი; ის ყოველივეში სარგებლობას ხედავს და უბრალოდ და უმიზნოდ არაფერს იქმს. "პავლემ მოისურვა მისი წაყვანა"-ო ნათქვამია წერილში და ეს საკვირველია. "წაიყვანა და იქაურ იუდეველთა გამო წინადასცვითა მას, ვინაიდან ყველამ იცოდა, რომ მამამისი ბერძენი იყო". ეს არის მიზეზი ტიმოთეს წინადაცვეთისა; ებრაელები არ მოუსმენდნენ წინადაუცვეთელს. მაგრამ რა? შეხედე არსს საქმისა: მან წინადაცვითა, რათა წინადაცვეთა გაეუქმებინა, რადგან მოციქულთა დადგენილებებს ქადაგებდა" (Твор. Св. Иоанна Златоуста, т. IX, стр. 306, изд. 1903 г.).
შემდეგ წმ. იოანე ოქროპირი ბრძანებს: "როდესაც მოციქული იესუ ქრისტეს წინადაცვეთის მსახურს უწოდებს, იმას გულისხმობს, რომ ქრისტემ თავისი მოსვლითა და მთელი სჯულის აღსრულებით, წინადაცვეთის მიღებითა და მით, რომ გახდა თესლი აბრაამისა, მოხსნა კრულვა, ადამიანები ღმრთის რისხვისგან გაათავისუფლა და შემძლე-ჰყო აღთქმის მისაღებად. ხოლო მთელი სჯული ქრისტემ იმიტომ კი არ აღასრულა, რათა ძალაში დატოვებინა, არამედ იმისთვის, რათა გაეუქმებინა და ცოდვის წყევისგან კაცთა მოდგმა გამოეხსნა (там же, стр. 820).

აქედან ჩანს, რომ როგორც წმიდა მოციქულმა პავლემ, ასევე იესუ ქრისტემაც, აღასრულეს რა სჯულის მოთხოვნა წინადაცვეთაზე, ქრისტეს მორწმუნე იუდეველთათვის მისი საჭიროება საბოლოოდ აღმოფხვრეს. და თუკი თქვენი მოძღვრები მოციქულ პავლეს ამ ქმედებაში მათ მიერ გაუქმებული ჩვეულებების კურთხევას ხედავენ, დაუყოვნებლივ უნდა შეწყვიტონ მათი გამოყენება და საერთოდ ამოძირკვონ თავიანთი ქადაგებიდან. ჩვენ კი სრულიად საპირისპიროს ვხედავთ. მოციქულმა გაუქმებული ჩვეულება იმიტომ დაუშვა, რომ საბოლოოდ აღმოეფხვრა იგი და შეეწყვიტა, აქ კი აკურთხეს გაუქმება და აღარ აუქმებენ, პირიქით, აკრძალული გადმოცემების გავრცელებას აგრძელებენ.

ახალმოწესე: ჰო მაგრამ, ჩვენმა ეკლესიამაც იმიტომ დაუშვა მის მიერ აკრძალული ჩვეულებები, რომ საბოლოოდ ამოეძირკვა იგი. ამის შესახებ წერია კანონებში, რომელსაც ეფუძნება ედინოვერცობა: "ეკლესიამ განსაჯა და დაადგინა შეღავათი გაეწიოს მათ, მართლმორწმუნეთა დაბრკოლების გარეშე... რათა გვქონდეს კეთილი სასოება, რომ ამგვარნი (იგულისხმებიან ძველმორწმუნე ედინოვერცები - რედ.) დროთა განმავლობაში განათლდებიან ღმრთის მიერ და უკვე ყოველივეში ჩვენი ეკლესიის თანხმიერნი იქნებიან" (მიტროპოლიტ პლატონის დასკვნა).

იგივეა ნათქვამი წიგნში "Доказательства о древности трехперстного сложения" ("სამი თითით პირჯვრისწერის სიძველის დამტკიცება"): "ჩვენამდე მოდის ხმები, რომლის თანახმადაც ზოგიერთს დაუწყია უკუღმართი ქადაგება თითქოსდა უწმიდეს სინოდს ორი თითით პირჯვრისწერის უფლება გაეცეს და თითქოსდა ეთქვას, ვისაც როგორც გინდა ისე ილოცეთო. არა, ამაოდ ამბობენ ასე! უწმიდესი სინოდისგან ასეთი უფლება წმიდა ეკლესიის მართლმორწმუნეთათვის არასოდეს გაცემულა, არამედ მხოლოდ "რასკოლნიკებისთვის", რომლებიც ჩვენს წმიდა ეკლესიას შემოუერთდნენ და ისიც, მათი თხოვნისადმი შეღავათის გაწევით, ჰქონოდათ უფლება პირჯვარი გადაეწერათ ორი თითით და საკუთარი, "ერთმორწმუნეობრივი" ეკლესიებიც ჰქონოდათ. და ეს შეღავათი მათ გაეწიათ იმ მიზნითა და იმედით, რომ დროთა განმავლობაში დატოვებდნენ თავიანთ ცთომილებას და ერთ, წმიდა, საყოველთაო და სამოციქულო ეკლესიას სრულიად შემოუერთდებოდნენ... ჩვენმა სულიერმა მწყემსებმა მათ, როგორც უძლურთ, ანგარიში გაუწიეს და იკონომია დაუშვეს, რათა დროთა განმავლობაში განკურნებულიყვნენ უძლურებისგან, დაეტოვებინათ ორი თითით პირჯვრისწერა და ისე ელოცათ, როგორც ამას წმიდა ეკლესია უბრძანებს" (с. 14-15). ამგვარად, წინადაცვეთის შესახებ ჩემს მიერ მოტანილი მაგალითი, ჩვენს ეკლესიას ადრე აკრძალული წეს-ჩვეულებების კვლავ დაშვებაში სრულიად ამართლებს.

ძველმოწესე: ნება მიბოძეთ გკითხოთ; წინადაცვეთა - ქრისტეანული წეს-ჩვეულებაა თუ არა?

ახალმოწესე: წინადაცვეთა - ძველაღთქმისეული, იუდაური ჩვეულებაა.

ძველმოწესე: მაშ, რისთვის და ვისთვის იყო ის დაშვებული?

ახალმოწესე: მორწმუნე იუდეველთათვის, რადგან მოციქულებმა ის მათ მოსაქცევად, იკონომიით დაუშვეს.

ძველმოწესე: ხოლო ორი თითით პირჯვრისწერა და სხვა გადმოცემები, რომლებიც ნიკონიანლმა რეფორმატორებმა აკრძალეს, მართლმადიდებლურნი იყვნენ თუ მწვალებლურნი?

ახალმოწესე: მართლმადიდებლურნი იყვნენ.

ძველმოწესე: მაშ, ვისთვის და რისთვის დაუშვა ისინი კვლავ თქვენმა ეკლესიამ?

ახალმოწესე: იკონომიით, ჩვენი ეკლესიისკენ მოქცეული ძველმოწესეების გულისთვის.

ძველმოწესე: მოდი, ახლა შევხედოთ საკითხს მიუკერძოებლად, რამდენად შეიძლება თქვენს მიერ მოტანილი მაგალითი თქვენს ეკლესიას ამართლებდეს. მოციქულმა იუდაური ჩვეულება იკონომიით ქრისტესკენ მოქცეულ იუდეველთათვის დაუშვა. ხოლო თქვენი ეკლესია სრულიად მართლმადიდებლურ გადმოცემებს იკონომიით თავისი ეკლესიისკენ შემოერთებული ძველმოწესეებისთვის უშვებს.

ახლა მინდა გკითხოთ: შეუძლია თუ არა თქვენს ეკლესიას თავის შვილებს წინადაცვეთის ნება დართოს, თუნდაც იკონომიით?

ახალმოწესე: წმიდა პასექის შესახებ თქვენს მიერ ზემოთდამოწმებული წმიდა მამათა მოწმობების მოტანის შემდეგ, მე არ ვფიქრობ, რომ წინადაცვეთა, იუდეველთა ეს ჩვეულება, ჩვენი ეკლესიის მიერ ნებადართულ იქნეს.

ძველმოწესე: თქვენი უკანასკნელი სიტყვები ბრწყინვალედ ადასტურებს, რომ თქვენს ეკლესიას ვერც ეს მაგალითი გაამართლებს, რადგან თუ იქ მოციქულებმა წინადაცვეთის დაშვებით წინადაცვეთა ამოძირკვეს, თქვენი ეკლესია მის მიერ ერთხელ უკვე აკრძალულ მართლმადიდებლურ ჩვეულებებს იკონომიით კვლავ უშვებს და არ წყვეტს; ხედავთ განსხვავებას? იქ მოციქულები წინადაცვეთას უყურებდნენ როგორც იუდაურ ჩვეულებას, როგორც უღელს, რომლის ტარება ქრისტეს მორწმუნეთათვის არასაჭირო იყო; აქ კი თქვენი ეკლესია "მართლმორწმუნეთათვის" მართლმადიდებლურ გადმოცემებს უღლად, არასაჭიროდ და საცთურად მიიჩნევს. და მხოლოდ მაშინ აღიარებს მათ "მართლმორწმუნეებად", როდესაც ისინი საბოლოოდ დატოვებენ თავიანთ მართლმადიდებლურ გადმოცემებს (იხ. მიტრ. პლატონის ზემოთხსენებული დასკვნა). რას ჰგავს ეს?
ახალმოწესე: დიახ, ეს სიმართლეა, თუ ჩვენმა ეკლესიამ პატრიარქ ნიკონამდე არსებული გადმოცემები მართლმადიდებლურად აღიარა, მაშინ ძველმოწესეთადმი დაშვებული იკონომიის შემდეგ უნდა შეეწყვიტა მათი გამოყენება, მხოლოდ ამ შემთხვევაში გაამართლებდა მას ეს მაგალითი.

ძველმოწესე: თქვენი ეკლესიის დანაშაული მძიმდება იმით, რომ რამდენი უკანონო განკარგულებაც უნდა გამოსცეს, რამდენი დანაშულიც უნდა ჩაიდინოს სიწმიდისა და ჭეშმარიტების წინააღმდეგ, თავს ყოველთვის უცთომელად და წმიდად მიიჩნევს, როგორც ვკითხულობთ ამას ფილარეტ ჩერნიგოველის ღვთისმეტყველებაში: "ღმერთმა თუ გვამცნო სწავლება, რომელიც ჩვენი ცხოვნებისთვის აუცილებელია, მას შეეძლო ამისი ახსნა (ч. 2, стр. 299).

მაგრამ ასეთი სწავლება წმიდა მამათა სწავლების საწინააღმდეგობა. წმ. ათანასე დიდი ამის შესახებ ამბობს: "დღეს მწვალებლობამ წარმოშვა სურვილი უკეთურებისა, დაიმორჩილა ბოროტი მისწრაფებანი, შვა თვითწოდებულ სიახლეთა მრავალგვაროვანი ბოროტება, და იმისთვის, რათა ყველანი მას მისდევდნენ, კატეგორიულად ითხოვს მორჩილებას. მიიღეთო, - ამბობს ის, - რასაც გიქადაგებთ, და ნურავინ თქვენგან ნუ გამოეძიებს რა შეეფერება მას და არა არა. რწმენად საეჭვოსა და დაუმტკიცებელის გამოუკვლეველ დაჯერებას მიიჩნევს. ვირწმუნებ კი მე ყოველგვარი საფუძვლის გარეშე, შესაძლებლობათა გამოკვლევის, სარგებლობის, ღირსების, ღმრთისადმი სათნოყოფისა და ბუნებისადმი შესატყვისობის გარეშე? მიზანშეწონილობასთან და ღვთისმოსაობის საიდუმლობებთან შეთანხმების გარეშე? როგორ ნაყოფს გამოიღებს ასეთი რწმენა, თუკი ის ანგარიშს არაფერს უწევს? ასეთია ჩვენს მოწინააღმდეგეთა ცთომილებისა და მრავალთა უბედურების ერთი მიზეზი. ვინც კათოლიკე (იგულისხმე მართლმადიდებლური - რედ.) ეკლესიის მტრად რაცხს საკუთარ თავს, განა არ ითხოვს მისი სიტყვები უსიტყვოდ მიიღონ განსჯის გარეშე? ის უარყოფს განხილვას, რათა მხილებულ არ იქნას ცთომილებაში" (Аксаков. "Духа не угашайте", стр. 71).

აი, მწვალებელთა აქ მითითებულ ცთომილებას შეიცავს თქვენი ეკლესიაც. წმიდა მოციქულებიც კი, როდესაც ქრისტესკენ მოქცეულ იუდეველთა გამო, იკონომიით უშვებდნენ წინადაცვეთას, საკუთარ თავს უცთომელად როდი მიიჩნევდნენ, მიუხედავად იმისა, მათი ქმედება უდიდესი სიბრნითა და მათთვის დამახასიათებელი კეთილგონიერებით იყო გამსჭვალული. ამის შესახებ გალატელთა მიმართ მოციქულ პავლეს ეპისტოლეს ნეტ. თეოფილაქტე ბულგარელისეულ განმარტებაში ვკითხულობთ:

"ხოლო მათ, რომელნი-იგი ჰგონებდეს, ვითარმედ არიან რაჲმე, რომელნი-იგი ყოფილ ოდესმე იყვნეს, არარაჲ უმჯობეს ჩემსა. პირსა კაცისასა ღმერთმან არა თუალ-ახუნის. რამეთუ მე, რომელნი-იგი საგონებელ იყვნეს, არარაჲვე მითხრეს" (ახ. ქართ.: "ხოლო მათ, ვინც ყველაზე ცნობილნი ჩანდნენ (როგორნი იყვნენ ისინი უწინ, მე არ დავეძებ: ღმერთი არ უყურებს სახეს კაცისას), მეტი არაფერი დაუვალებიათ ჩემთვის"). განმარტება: "რადგანაც მოსალოდნელი იყო ვინმე შეპასუხებოდა და ეთქვა როგორ ბრძანებდნენ მოციქულები წინადაცვეთას, აღმოფხვრის ამგვარ წინააღმდეგობას, თუმცა ჭეშმარიტ მიზეზს არ უთითებს და არ ამბობს ამგვარად განსაკუთრებული იკონომიით რომ მოქმედებდნენ, რადგან მორწმუნე იუდეველთ მოციქულთა ჭეშმარიტი მიზანი რომ გაეგოთ, შესაძლოა განშორებოდნენ მათ, როგორც სჯულის დამრღვევთ; რადგან აქამომდე მხოლოდ იმიტომ მიჰყვებოდნენ მათ, რომ სჯულს იცავდნენ. ამიტომაც, პავლემ დაჰფარა ეს მიზანი და ამბობს: "მე არ დავეძებ", ანუ არ მაინტერესებსო ცნობილ მოციქულთაგან ვინმე ქადაგებს თუ არა წინადაცვეთას, რადგან თვითონ აგებენ პასუხს ღმრთის წინაშე; და თუმც ცნობილნი და უპირველესნი არიან ისინი, უნდა უწყოდნენ, რომ "ღმერთი არ უყურებს კაცის სახეს". და შენიშნე; არ თქვა "როგორნი არიან ისინი დღეს", არამედ "როგორნი იყვნენო ისინი უწინ", რითაც მიანიშნებს, რომ შემდგომში როდესაც ქრისტეანობა ყველგან განავრცეს, ამგვარი ქადაგება მათაც მიატოვეს" (გალატ. 2:6).
მაშინ როდესაც, თქვენი ეკლესიის მოძღვრებს ღმრთის წინაშე არასოდეს მიუჩნევიათ თავი პასუხისმგებლად ჭეშმარიტების სიწმიდის წინააღმდეგ ჩადენილი საკუთარი დანაშაულისთვის, არამედ თავს პირდაპირ "უცთომელებად" აცხადებენ.

ერთის სიტყვით, როცა უნდათ მართლმადიდებლობას გამოაცხადებენ მწვალებლობად, მწვალებლობას კი - მართლმადიდებლობად და არავისა აქვს უფლება მათ უთხრას: "სდექ, რას აკეთებ!". ისტორიამ ჩვენ დაგვიმტკიცა თქვენი ეკლესიის უბადრუკობა. ჩვენი ამ თემის დასასრულს მსურს წაგიკითხოთ ნეტ. თეოდორიტეს სიტყვები პავლე მოციქულის გალატელთა მიმართ ეპისტოლეს იმავე სიტყვებზე: "ამიტომაც, მართალია, ეს მე ვთქვი, - ამბობს მოციქული, - სხვებზე, რომლებიც სჯულს ცუდად იყენებენ, მაგრამ გულს ის მტკენს, რომ თვით ჩემი მოწაფეები ზიანდებიან ამისგან. რადგან სწორედ ეს ვიგულისხმე როცა ვამბობდი: "რატომღა აიძულებ წარმართებს, რომ იუდეველობდნენ?" (გალატ. 2:14). შენი დადგენილებაა, რათა სჯულით არ იარებოდნენ ისინი ცხოვრებაში; შენი საქმეები კი იმას ეწინააღმდეგება, რაც უკვე დაწერილია. დიდი პეტრე მდუმარებით ადასტურებს პავლეს ამ სიტყვებს, რითაც მორწმუნე იუდეველთ, რომლებიც მაშინ მოციქულთან ერთად იყვნენ, მიანიშნებს: სამართლიანად მაყვედრის პავლე, შეუძლებელია ეწინააღმდეგო მის სიტყვებს.
ხოლო პეტრე, რომელსაც მსმენელთა სარგებლობა სურდა, კმაყოფილი რომ დარჩა პავლეს სიტყვებით, - ყველასთვის ცხადია. ასე რომ, ერთი საყვედურობდა, მეორე კი მდუმარებით შეიწნყარებდა ამ საყვედურს და ამგვარად მკურნალობდნენ იუდეველობიდან და წარმართობიდან მოქცეულებს. ხოლო ყოველივე ეს მოციქულმა გალატელებს იმიტომ მისწერა, რათა მათთვის ემცნო, რომ დიდი და პირველი მოციქულებიც იუდეველთა უძლურების გამო ზოგჯერ სჯულსაც იცავდნენ, მაგრამ ყოველთვის როდი იქცეოდნენ ასე" (Блаж. Феодорит. Творения, ч. VII, стр. 383-384). რას მეტყვით წაკითხულზე?

ახალმოწესე: მე ვიტყი იმას, რომ მართლაც, მოციქულთა საქმეები ჩვენს ეკლესიას ვერ გამოადგება ნიკონ პატრიარქის რეფორმებისა და საკუთარი პრაქტიკის გასამართლებად, თუნდაც მარტო იმიტომ, რომ იქ წმიდა მოციქულები ზოგჯერ მიიჩნევდნენ დასაშვებად გაუქმებული სჯულის აღსრულებას, მაშინ როდესაც, ჩვენი ეკლესია, ყოველთვის იძლევა უფლებას გაუქმებული გადმოცემები გამოიყენონ; იქ იუდეველთა უძლურების გამო დაუშვეს წინადაცვეთა, აქ კი მართლმადიდებლურ გადმოცემებს უშვებენ "ცთომილ" ძველმოწესეთა "უძლურების" გამო. მიკვირს, მართლაცდა რა ძნელია გაამართლო სიცრუე!
ძველმოწესე: ახლა კი გისმენთ, კიდევ რა მაგალითები გაქვთ მომზადებული.

ძველაღთქმისეულ დღესასწაულთათვის

ახალმოწესე: ჩვენი მისიონერების პოლემიკისას თქვენი მხარის წარმომადგენლებთან, არაერთხელ მომისმენია, როგორ მოჰყავდათ მისიონერებს ძველაღთქმისეული მაგალითები ჩვენი ეკლესიის გასამართლებლად და იმის საჩვენებლად, რომ სრულიად მართლმადიდებლური გადმოცემებისა და წეს-ჩვეულებების შეცვლა შესაძლებელია. ცნობილია, რომ ძველ აღთქმაში არსებობდნენ იუდეველური დღესასწაულები, ყოვლადდასაწველი მსხვერპლი და შესაწირავები, რომლებიც ღმრთის განკარგულებით მართალთათვის დაწესდა, თუმცა ღმერთი წინასწარმეტყველის პირით ბრძანებს: "მძულს, მეზიზღება თქვენი დღესასწაულები და ვეღარ ვისუნთქავ თქვენს ზეიმებში! აღარ ვიღებ თქვენს აღსავლენებს და ძღვენებს, ზედაც არ ვუყურებ ნასუქალ ხარებს, სამადლობელ მსხვერპლად რომ მწირავთ" (ამოს. 5:21-22).

ხედავთ, ძველაღთქმისეული დღესასწაულები ღმერთმა დააწესა, მაგრამ მანვე გააუქმა. მე ვფიქრობ, რომ ამ მაგალითით თავისუფლად შეგვიძლია გავამართლოთ პატრიარქ ნიკონის რეფორმა და საერთოდ, მთელი ჩვენი ეკლესია, რადგან მის მიერ ხელდასხმულ მღვდლებსა და ეპისკოპოსებს, რომელთაც ჩააბარა ღმერთმა ეკლესია, ხელეწიფებათ ღმრთის მიერ დადგენილი წეს-ჩვეულებების შეცვლა. ქრისტეს ეკლესიის ისტორიაში ეკლესიის მოძღვრებს მრავალგვარი გადმოცემები და ჩვეულებები დაუწესებიათ, რაც უკანონობად არავის ჩაუთვლია.

იგივეს ვკითხულობთ წინასწარმეტყველ ესაიასთან: "რას ვაქნევ თქვენს უზომო საკლავებს, ამბობს უფალი. გამძღარი ვარ თქვენი აღსავლენი ვერძებით და კურატების ქონით. აღარ მსურს მოზვრების, კრავებისა და ვაცების სისხლი! რომ მოდიხართ და პირისპირ მეცხადებით, ვინ დაგავალათ ჩემი ეზოების თელვა? ნუღა მომიტანთ მაგ ფუჭ შესაწირავს, საძაგელია ჩემთვის საკმეველი, ახალმთვარობები და შაბათები ჯარობები ვეღარ ამიტანია! უკეთურება და დღესასწაული? თქვენი ახალმთვარობები და ზეიმები შეიძულა ჩემმა სულმა, ტვირთად დამაწვა, დავიღალე მათი ზიდვით" (ეს. 1:11-14). რას იტყვით ამის შესახებ?

ძველმოწესე: მე მაკვირვებს, როგორ შეგიძლიათ ნიკონის რეფორმის გასამართლებლად ბიბლიის ამ ადგილის დამოწმება?

ახალმოწესე: აქ, ჩემის აზრით, გასაკვირი არაფერია.

ძველმოწესე: ჭეშმარიტად, გასაკვირია ეს ყოველივე!...

ახალმოწესე: განმიმარტეთ თქვენი გაკვირვების მიზეზი...

ძველმოწესე: ინებეთ. მე მაკვირვებს ის გარემოება, რომ თქვენს მიერ დამოწმებულ ადგილებში თქვენ პოულობთ მსგავსებას თქვენი ეკლესიის საქმიანობასა და წინასწარმეტყველის მხილებასთან, არადა მათ შორის არ არის არავითარი მსგავსება. თქვენს მიერ დამოწმებული ადგილის ზუსტი მნიშვნელობა რომ გავარკვიოთ, კარგად უნდა დავაკვირდეთ ამოსის წინასწარმეტყველებას და ვნახოთ რაზეა აქ ლაპარაკი: "რადგან ვუწყი უამრავი შენი დანაშაული და მძიმე ცოდვები: მართალს ავიწროებთ, ქრთამს იღებთ და სამსჯავროდან დევნით ღარიბ-ღატაკთ" (ამოს. 5:12). განა ნათელი არ არის, რომ ღმერთი აქ წინასწარმეტყველის პირით დღესასწაულებსა და მსხვერპლშეწირვებს კი არ აუქმებს, არამედ მხოლოდ იმაზე ლაპარაკობს, რომ ისრაელი მრავალ უკეთურებაში დაინთქა და ცოდვებში შთაეფლო; ლაპარაკობს მოწყალებისა და სიყვარულის ცნების დარღვევაზე. სწორედ ამიტომაც არ ესათნოვება ღმერთს მათი დღესასწაულები და შენაწირი. თუმცა მონანულებზე იმავე თავში ვკითხულობთ: "ეძიეთ სიკეთე და არა ბოროტება, რათა ცოცხალი დარჩეთ; ცაბაოთ უფალიც თქვენთან იქნება, როგორც თქვენ ამბობთ. შეიძულეთ ბოროტი და კეთილი შეიყვარეთ; დაამკვიდრეთ სამსჯავროში სამართალი, ვინძლო შეიწყალოს უფალმა, ცაბაოთ ღმერთმა, იოსების ნატამალი!" (ამოს. 5:14-15). აქედან ცხადია, რომ ღმერთმა დღესასწაულები და მსხვერპლი კი არ გააუქმა, არამედ მიუთითა, რომ არ სიამოვნებს მსხვერპლის მიღება მათგან, ვინც მის ნებას არ ასრულებს. ხოლო თუ თქვენ ამ სიტყვებში ნიკონის რეფორმის გამართლებას და წინასწარმეტყველის ზემოთმოტანილ სიტყვებთან თქვენი ეკლესიის მსგავსებას ხედავთ, მაშინ თქვენმა ეკლესიამ გააუქმოს ყველა ქრისტეანული დღესასწაული, მარხვა და მსხვერპლშეწირვა (ლიტურგია) და ეს მაგალითი, თქვენის წარმოდგენით, შესაძლოა დაემგვანოს წინასწარმეტყველის ნათქვამს.

ახალმოწესე: როგორ შეიძლება ქრისტეანული დღესასწაულების, მარხვებისა და ლიტურგიის გაუქმება, ეს ხომ უკეთურება იქნება?

ძველმოწესე: თქვენ თვითონ მიხვედით ამგვარ უკეთურებამდე! თქვენ თქვით, რომ წინასწარმეტყველის ამ სიტყვებით შესაძლებელიაო ნიკონის რეფორმის გამართლება. თქვენის აზრით, იქ ღმერთს გაუუქმებია დღესასწაულები, მარხვები და მსხვერპლი; შემდგომ კი ბრძანეთ ასე შეუძლიაო ეკლესიასაც, ანუ თავის შეხედულებისამებრ ცვალოსო საეკლესიო გადმოცემა. ამიტომაც გითხარით, თუ გინდათ, რომ თქვენი ეკლესია, მართლმადიდებლურ გადმოცემათა გაუქმების საქმეში, დაემსგავსოს წინასწარმეტყველის ნათქვამს, მოიმოქმედოს იგივე, ანუ გააუქმოს დღესასწაულები, მარხვები და ლიტურგია და მოიძულოს ისინი ისე, როგორც ღმერთმა ებრაელთა მარხვები, დღესასწაულები და მსხვერპლი მოიძულა.

ახალმოწესე: ჰო, მართლაც, ასე შეიძლება უკეთურებამდეც დავიდეს კაცი.

ძველმოწესე: ამიტომაც გამაკვირვა ნიკონის რეფორმის გასამართლებლად წინასწარმეტყველ ამოსის დამოწმებამ. თქვენი ცოდვა კიდევ იმით მძიმდება, რომ მწვალებელი ნიკონის უკეთურ და უგუნურ რეფორმას ამართლებთ ქმედებებით, რომელიც მხოლოდ ღმრთისთვის არის საკადრისი, რადგან კაცთა მოდგმის მსაჯული მხოლოდ ის არის.

ახალმოწესე: დიახ, ეს საშინელი საქმეა, მაგრამ მე მხოლოდ ის მივუთითე, რას ლაპარაკობენ თავიან გასაუბრებეში მისიონერები.

ძველმოწესე: მისიონერებისგან ეს რა გასაკვირია, თქვენ კი, წინასწარმეტყველის ნათქვამი კარგად უნდა შეგემოწმებინათ. ახლა კი, მითხარით გეთაყვა, კიდევ რა შეგიძლიათ დაიმოწმოთ ნიკონის რეფორმის გასამართლებლად.