აპოლოგეტიკა - გზა - მართლად სავალი. II. XIV_იესუს ლოცვის შესახებ - oldorthodox

არქიეპისკოპოსი პავლე (ხორავა)

გზა - მართლად სავალი

ნაწილი II

გრანდიოზული დივერსია

17-ე საუკუნის რუსეთის საეკლესიო რეფორმის მიზეზები და შედეგები მსოფლიო მართლმადიდებლობისთვის.  
ძველმართლმადიდებლობის დოგმატურ-კანონიკური და ისტორიულ-ლიგურგიკული გამართლება

მკითხველო, წინამდებარე წიგნი, რომლის ინტერნეტ-ვერსიასაც ჩვენს ოფიციალურ საიტზე გთავაზობთ, მართლმადიდებლური სარწმუნოების საძირკვლის გამაგრების, შენთვის ჭეშმარიტი ქრისტეანული გზის ჩვენებას ისახავს მიზნად. აქ თავმოყრილია დიდძალი კვლევითი მასალა, რომელიც ეხება დოგმატიკის, ლიტურგიკის, ეკლესიის ისტორიის და ესქატოლოგიის სფეროებს. წიგნი მდიდარია ფაქტობრივი და დოკუმენტური მასალით და მოიცავს პერიოდს I საუკუნიდან ვიდრე XXI საუკუნემდე. ავტორი გვაძლევს ნათლისღების საიდუმლოს, სხვადასხვა ლიტურგიკული წეს-ჩვეულების, 17-ე საუკუნის საეკლესიო რეფორმისა და მისი შედეგების შემჭიდროებულ, მაგრამ ამავე დროს ღრმა ანალიზს.

წიგნში მხილებულია ძველმართლმადიდებლური ეკლესიის წინააღმდეგ მიმართული ცილისწამებებისა და ბრალდებების უსაფუძვლობა; ავტორის მიზანია, ჭეშმარიტების ერთგულ ყოველ ქრისტეანს მიუთითოს გზა მართლად სავალი. იმის გასარკვევად, რომ ეს გზა სწორედ ძველმართლმადიდებლურ ქრისტეანობასთან მიდის, არა მარტო აქ მოტანილი საეკლესიო წესებისა და სხვადასხვა მოვლენის განმარტება დაგეხმარება, არამედ კრებულში თავმოყრილი სადისკუსიო მასალებიც დიდად წაგადგებგა და ორ მოპაექრე მხარეს შორის მტყუან-მართლის გარჩევაც არ გაგიჭირდება.

წიგნის პირველი ნაწილი ეძღვნება ნათლისღების საიდუმლოს, მისი შესრულების კანონიკურ და არაკანონიკურ ფორმებს; მეორე ნაწილი - 17-ე  საუკუნის რუსეთის საეკლესიო რეფორმას და მის შედეგებს როგორც საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიისთვის, ასევე მსოფლიო მართლმადიდებლობისთვის; მესამე ნაწილი კი მთლიანად ეძღვნება ეკლესიის უძლეველობას.

ჭეშმარიტი ქრისტიანული სიყვარულით უძღვნის ამ წიგნს ძველმართლმადიდებლური ეკლესიის არქიეპისკოპოსი პავლე (ხორავა) წმიდა სარწმუნოების გზაზე შემდგარ ყოველ მართლმადიდებელს.

წიგნი გამოიცა ძველმართლმადიდებელ ქრისტეანთა შემოწირულობით.

შინაარსი

თავი XIV
___________________________________________________________________________________________________________________________________

იესუს ლოცვის შესახებ

ნიკონიანელმა რეფორმატორებმა მაცხოვრის სახელი "იესუ" ხომ შერყვნეს და შეურაცხყვეს, ესეც არ იკმარეს და ღვთისმსახურებიდან ამოაგდეს იესუს ლოცვაც: "უფალო, იესუ ქრისტე, ძეო ღვთისაო, შემიწყალე მე ცოდვილი".

ძველ, ნიკონამდელ წიგნებში, საზოგადოდ იყო მიღებული ზოგადსაეკლესიო ლოცვა: "უფალო, იესუ ქრისტე, ძეო ღვთისაო, შემიწყალე მე ცოდვილი" (ან "შეგვიწყალენ ჩვენ"). მოიპოვება მათში ლოცვაც: "უფალო, იესუ ქრისტე, ღმერთო ჩვენო, შეგვიწყალენ ჩვენ", მაგრამ პირველი ლოცვა უნივერსალურად, ანუ საყოველთაოდ მიიჩნევა, როგორც სახარებისეული ტექსტებიდან მომდინარე და წმიდა მოციქულთა აღმსარებლობა, რომელზეც დააფუძნა ღმერთმა თავისი ეკლესია. ამას ადასტურებს 1938 წ. ბარლაამის მონასტრის მიერ გამოცემული შესანიშნავი წიგნი "საუბრები იესუს ლოცვაზე" (რეპრინტ. გამოცემა. Изд. Елеон. Москва. 1998 г.), სადაც წმიდა მამათა თხზულებებიდან დამოწმებული უამრავი ამონაწერით ნათელი ხდება, რომ ლოცვა: "უფალო, იესუ ქრისტე, ძეო ღვთისაო, შემიწყალე მე ცოდვილი" (ან "შეგვიწყალენ ჩვენ") გახლავთ საყოველთაო ეკლესიის მიერ საზოგადოდ მიღებული ლოცვა, რომელიც XVII საუკუნემდე განუწყვეტლივ იკითხებოდა ღვთისმსახურებისას. კითხულობდა მას ყველა წმიდა მამა".

"უძველესი დროიდან, - მოწმობს ეს წიგნი - მრავალი ირჩევდა ამ ლოცვას: "უფალო, იესუ ქრისტე, ძეო ღვთისაო, შემიწყალე მე ცოდვილი", საყოველთაოდაც დამკვიდრდა და ეკლესიის წეს-განგებაშიც კი შევიდა. მასზე უთითებენ წმ. ეფრემ ასურელი, წმ. ისააკ ასურელი, წმ. ევსუქი, წმ. ბარსონუფი და იოანე, წმ. იოანე კიბისაღმწერელი. წმ. იოანე ოქროპირი მის შესახებ ასე გვმოძღვრავს: "გევედრებით, ძმანო, არსოდეს დაარღვიოთ და არ მოიძულოთ ეს ლოცვა". ბერი ვალდებულია, ჭამს თუ სვამს, ზის თუ მსახურობს, მოგზაურობს თუ სხვა რამეს იქმს, განუწყვეტლივ იღაღადოს ლოცვა: "უფალო, იესუ ქრისტე, ძეო ღვთისაო, შემიწყალე მე ცოდვილი"" (დასახ. წიგნი. გვ. 31-32).

1667 წელს ასეთი საყოველთაოდ მიღებული ლოცვის უარყოფითა და ღვთისმსახურებიდან მისი ამოღებით რეფორმატორები დაუპირისპირდნენ ეკლესიის ძველ და კურთხეულ პრაქტიკას, რამაც ძველ ღვთისმოსაობის დამცველთა სრულიად სამართლიანი აღშფოთება და პროტესტი გამოიწვია და რაც კიდევ ერთი საბაბი გახდა ამ ხსენებული რეფორმატორული კრების უარსაყოფად, რომელმაც ეს ყოველივე დოგმატურ საფუძელზე გააკეთა, განმარტა რა, თითქოსდა ეს ლოცვა არიანულ (!) საცთურს შეიცავდა.

"ვერ გულისხმაყოფთ, წყეულნო, - წერს ერთ-ერთი რეფორმატორი, ათონის ივერონის მონასტრის ბერძნი არქიმანდრიტი დიონისე, - რომ არიანულ მწვალებლობაში ვარდებით... რადგან არიოზი ქრისტეს მხოლოდ ღვთის ძეს უწოდებდა და აღიარებდა, თქვენც ასე ხართ, არიანელობთ, ვითარც არიოზი და სხვა არიანელნი..." (დედანში: "Не разумеете окаяннии, - яко в ариеву ересь впадаете, зане Арии Христа Сына Божия токмо и исповеда, такожде и вы ныне... мудрствуете вы яко Арий... Арианствуете, яко Арий и прочие ариане..." (Деяния соб. 1667 г. Толкование о аллилуии и о знамении честного и животворящего креста сиречь сложения перстов, и заповедь о святом символе, и о Исусове молитве и о прочих". Цит. Н. Ф. Каптерев. Патр. Никон и царь Алексей Михайлович. II, Сергиев-Посад. 1912 г. Репринт. Москва 1996 г. Приложения. Сочинение Иверского Архимандрита грека Дионисия. Моск. Синод. Библ. Рукопись № 372).

ზემოთ ხსენებული ახალმოწესეობრივი გამოცემის თანახმად: "უეჭველია, რომ წმ. მამათა მიერ შედგენილი ყოველი სხვა ლოცვა, რომელიც მიმართულია იესუ ქრისტესკენ, ღვთითშთაგონებულია, საღმრთოა და მადლმოსილია, მაგრამ თავისი მეტ-ნაკლები შედგენილობით და სირთულით ყოველდღე არცთუ მოსახერხებელია, თანაც ყოველი საქმის კეთებისას და ყოველ ადგილას. ხოლო იესუს ლოცვა თავისი სიმოკლისა და უბრალოების ძალით შეიცავს ყოველივეს, რაც ღმრთის ძეს განეკუთვნება, როგორც ჩვენი ცხოვნების საღმრთო აღმშენებლობის მიხედვით, ასევე მისი ღვთაებრივი, იპოსტასური მდგომარეობითაც. მისი უფლად და ღმრთის ძედ აღიარებით, ჩვენ ჭეშმარიტ ღმერთად, მამისა და სულიწმიდის თანაარსად ვაღიარებთ მას; ხოლო ვუწოდებთ რა იესუ ქრისტეს და ვევედრებით რა ჩვენს შეწყალებას, ვაღიარებთ საიდუმლოს საღმრთო აღმშენებლობისა, რომლის აღსრულება ენება ღმერთს კაცთათვის და კაცთა ცხოვრებისათვის; ჩვენ აღვიარებთ მას ჩვენს მაცხოვრად, და ასევე აღვიარებთ, რომ მხოლოდ მას ძალუძს ჩვენი ცხოვნება. სწორედ ამაშია ჩვენი ქრისტეანული სარწმუნოების, სახარებისა და მთელი ქრისტეანული სწავლების არსი. "ხოლო ესე დაიწერა, რაითა გრწმენეს, რამეთუ იესუ არს ქრისტე, ძე ღმრთისა და რაითა გრწმენეს და ცხორებაი გაქუნდეს სახელითა მისითა" (იოანე 20:31).

ერთი სიტყვით, იესუს ლოცვა უმჭიდროვესად გვაერთიანებს ჩვენ იესუ ქრისტესთან და მასში და მისით ღირსგვყოფს მარადიული ცხოვრების თანაზიარად. იმავე მოციქულის თქმით: "მის თანა ცხორებაი იყო"" (Беседы о молитве Иисусовой. Изд. Москва. 1998 г, стр. 27).

წმ. პახომი დიდის (IV ს.) განწესებაში, რომელიც მას ანგელოზმა უბოძა, სხვა ლოცვებთან ერთად მითითებულია ასი იესუს ლოცვაც (იქვე. გვ. 32).

"საუკეთესო და საიმედოა იესუს ლოცვა, რომელიც ასე იკითხება: "უფალო, იესუ ქრისტე, ძეო ღვთისაო, შემიწყალე მე ცოდვილი". მაგრამ, სავალდებულოა თუ არა ეს ლოცვა ერისკაცთათვის? აუცილებლად სავალდებულოა! რამეთუ, ყოველი ქრსიტეანისთვის აუცილებელია შეერთება უფალთან გულით, ასეთი შეერთებისთვის კი საუკეთესო საშუალებაა იესუს ლოცვა" (იქვე. გვ. 33).

მაშ, ვიკითხოთ, როგორ არის შესაძლებელია, ყოველივე ზემოთ თქმულის შემდეგ გამოცხადებულ იქნას, რომ იესუს ლოცვა, რომელიც, ახალმოწესეთა თქმითაც კი, ასე იკითხება: "უფალო, იესუ ქრისტე, ძეო ღვთისაო, შემიწყალე მე ცოდვილი", გამოცხადებულ იქნას არიანული საცთურის შემცველად, მისი წარმომთქმელნი და დამცველნი კი არიანელებად? არის თუ არა ეს ღვთის გმობა და თუ არის, როგორღა გავამართლოთ რეფორმის დამაგვირგვინებელი 1667 წლის კრება და როგორ მივიჩნიოთ იგი არაერეტიკულად, მეტიც, მართლმადიდებლურადაც კი? როგორ არის შესაძლებელი, ვინმე ახლად გამოჩეკილმა "პუბლიცისტმა" ზვიად ნოდიამ გვიკიჟინოს, თითქოსდა XVII ს-ის იეზუიტი და სულგაყიდული რუსი რეფორმატორების მიერ გატარებული "რეფორმა" შეიცავდა "წერტილისოდენა "სიახლეს"" (ზ. ნოდია. "ფიქრები ბოლო ჟამის საქართველოზე". თბილისი, 2016 წ. გვ. 211). ანუ, თითქოსდა ეს ცვლილებები ყოფილიყო "უმნიშვნელო". ხომ არ გამოდის აქედან, რომ თვით "არქიმანდრიტი" რაფაელი, ზ. ნოდია და კიდევ ძმანი მათნი, რომლებიც არ იღლებიან ძველმართლმადიდებელ ქრისტეანთა ლანძღვა-ძაგებით, მხარს უჭერენ ამ სისაძაგლეებს და თვითონაც ბრალეულნი არიან იმ მკრეხელობებში, რომელთაც იწონებენ და მათ "წერტილოვანს", "მეორეხარისხოვანსა" და "უმნიშვნელოს" უწოდებენ?

"როდესაც უფალი მოწაფეთა და ხალხის თანხლებით იერიქონიდან გამოდიოდა, გზაზე მჯდარმა ბრმა ბართიმესმა (Вартимей), რომელიც წყალობას ითხოვდა, იესუს მოახლოება რომ გაიგო, ყვირილი დაიწყო: "იესუ, ძეო დავითისო, შემიწყალე მე" (ლუკა 18:38, 39). ბრმას ყვირილი აუკრძალეს, მაგრამ ის უფრო მეტად აყვირდა. ამ შეუწყვეტელი ღაღადისის შემდეგ უფალმა ბრმა განკურნა. მაშ, მსგავსადვე ვიყვიროთ და ვიღაღადოთ ჩვენც და ჩვენი დაცემული ბუნების, ეშმაკისეულ შთაგონებათა, ცოდვილ ოცნებათა და ვნებათა მიუხედავად, რომლითაც ის ხელს უშლის ჩვენს ლოცვას, უცილობლივ მივიღებთ ღვთის წყალობას" (Беседы о молитве Иисусовой. Изд. Москва. 1998 г, стр. 47).

მაშ, თუკი ლოცვა "იესუ, ძეო დავითისო, შემიწყალე მე" მომნიჭებელია ღვთის წყალობისა და არაფერს ერეტიკულს არ შეიცავს, რამდენად უკეთურებაა იმის მტკიცება, რომ ლოცვა "უფალო, იესუ ქრისტე, ძეო ღვთისაო, შემიწყალე მე ცოდვილი" თითქოსდა მწვალებლური და არიანული საცთურის შემცველი იყოს?!

ჩვენს დროში ვლადიმიროვოს (ყოფილი ჩეხოსლოვაკია, დღეს კი სლოვენიის რესპუბლიკა) მისიონერულმა გამომცემლობამ დაბეჭდა წიგნი იესუს ლოცვის შესახებ, - "გულახდილი საუბრები" ("Откровенные рассказы"). საგულისხმოა, რომ მასში არც ერთხელ არ არის დამოწმებული იესუს ლოცვის ძველი ფორმა: "უფალო, იესუ ქრისტე, ძეო ღვთისაო, შემიწყალე მე ცოდვილი". აი, როგორ სძულთ ეს ლოცვა 1667 წლის დადგენილებათა მიმდევართ. აღსანიშნავია, რომ თვით ბარლაამის მონასტერშიც, სადაც გამოიცა ზემოთ ხსენებული წიგნი "საუბრები იესუს ლოცვაზე", ღვთისმსახურებაზე ეს ლოცვა არ იკითხება (Церковное обозрение. Белград-Сербия. 1940 г. № 1-2. ციტ. Ф. Е. Мельников. Краткая история Древлеправославной (Старообрядческой) Церкви. Барнаул. 1999 г., стр. 88-87. Схолий). და ასე იქნება მანამ, სანამ ოფიციალური თუ არაოფიციალური, სქიზმატური თუ არასქიზმატური ახალმოწესეობრივ-რეფორმატორული მართლმადიდებელი კონფესიები აღიარებენ და მიჰყვებიან 1654-1667 წლების კრებებს. ანუ ასე იქნება მანამ, სანამ ნიკონიანელები არ აღიარებენ ამ კრებათა ერეტიკულობას და მათ არ დაგმობენ.

აქ შეიძლება გვკითხონ, კეთილი, მაგრამ ახალმოწესეები ხომ მხოლოდ ღვთისმსახურებაზე არ კითხულობენ ამ ლოცვას, სენაკში (ბერებისთვის) და შინ (ერისკაცთათვის) ეს ლოცვა ნებადართულია და პრაქტიკულ რჩევა-დარიგებებსაც კი იძლევიან. მაშ, რატომ ვამბობთ, რომ ისინი უარყოფენ ამ ლოცვას?

საქმე ის არის, რომ ნიკონიანელები ამ ლოცვის ღვთიმსახურებიდან ამოღებით უპირისპირდებიან ეკლესიის უძველეს და წმიდა მამათაგან ნაკურთხ პრაქტიკას. ეს არცთუ უმნიშვნელო ცოდვაა. მაგრამ ყველაზე მნიშვნელოვანი მაინც ის არის, რომ მათ ეს გააკეთეს დოგმატური შეხედულების შესაბამისად. მათი მტკიცებით, იესუს ლოცვა არიანულ საცთურს შეიცავს; თუ ეს ასეა, მაშინ მისი ლოცვა არც შინ და არც სენაკში არ შეიძლება; თუ ეს ლოცვა ერეტიკულ საცთურს შეიცავს, მაშინ არ უნდა ვიძლეოდეთ პრაქტიკულ რჩევებს, როგორ აღვავლინოთ იგი განმარტოვებისს, ხოლო თუ მისი ლოცვა შესაძლებელია კერძო ლოცვებში, მაშინ ასევე დასაშვები უნდა იყოს ღვთისმსახურების დროსაც და ნიკონიანურ ეკლესიას იგი სულ ტყუილ-უბრალოდ ამოუღია.

ესეც უნდა ვიცოდეთ, რომ არიანული საცთურის შემცველად ისეთი ლოცვის გამოცხადება, რომელიც წმ. ანგელოზს უბოძებია წმ. პახომი დიდისთვის, რომელიც წმ. მამათა და თვით ახალმოწესე "წმინდანთა" (თეოფანე დაყუდებულის, ეგნატე ბრიანჩანინოვის, სერაფიმე საროველის, ამბროსი ოპტინელის, პაისი ველიჩკოვსკის და სხვათა) განმარტებითაც ისიქასტების (მდუმარების ღვაწლში მყოფი ბერ-მონაზვნების) უმთავრესი ლოცვაა, თავადვე წარმოადგენს უმძიმეს მწვალებლობასა და საღმრთო სწავლების შეურაცხყოფას.